Strona przednia:
Z prawej strony dominuje frontalny portret największego polskiego kompozytora i pianisty Fryderyka Chopina wykonany na podstawie szkicu sporządzonego ołówkiem na
papierze około 1838 roku przez Luigiego Calamatta. Chopin przyszedł na świat 1 marca 1810 roku w lewej oficynie dworku w Żelazowej Woli należącego do
hrabiego Kaspra Skarbka jako drugie dziecko spolonizowanego Francuza Mikołaja Chopina i Tekli Justyny z Krzyżanowskich.
Jesienią 1810 roku rodzina Chopinów przeprowadziła się do Warszawy. Z dużą dozą prawdopodobieństwa decyzja o przeprowadzce była spowodowana złą sytuacją finansową hrabiostwa
Skarbków, do której doprowadził rozrzutny styl życia hrabiego. Poza tym dzieci Skarbków dorastały i już nie potrzebowały opieki guwernera, którą dla
rodziny świadczył Mikołaj. Po otrzymaniu posady nauczyciela języka francuskiego w Liceum Warszawskim Mikołaj wraz z rodziną przeniósł się do służbowego mieszkania w pałacu Saskim.
Młodego Frycka w tajniki gry na fortepianie wprowadziła matka. W wieku 6 lat zaczął pobierać regularne nauki u czeskiego imigranta Wojciecha Żywnego.
Dość szybko stało się jasne, że Fryderyk ma ogromny talent i bez najmniejszych problemów przyswajał nową wiedzę, czego dowodem były pierwsze kompozycje przyszłego mistrza oraz liczne występy w najznamienitszych salonach arystokracji warszawskiej, podczas których uświetniał spotkania między innymi u Radziwiłłów i Czartoryskich.
Po 6 latach nauki państwo Chopinów podjęło decyzję, że ich pociecha będzie pobierała dalsze nauki prywatne u Józefa Elsnera (kompozycja) i Wilhelma Wacława Würfla (gra na
fortepianie i organach), ponieważ Żywy nie był już w stanie nauczyć nic nowego Fryderyka. W 1817 roku po relokacji siedziby liceum do pałacu Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu Chopinowie zamieszkali w tamtejszej prawej oficynie.
W tym roku ukazał się pierwszy wydany drukiem utwór młodego mistrza pod tytułem Polonoise pour le Piano-Forte Dédiée à Son Excellence Mademoiselle la Comtesse Victoire Skarbek faite par Frédéric Chopin Musicien âgé de huit ans.
W 1823 wstąpił do IV klasy Liceum Warszawskiego, gdzie zdobył wykształcenie. Wakacje przeważnie spędzał na eskapadach po swojskich posiadłościach przyjaciół rozsianych po całej Polsce, gdzie jak gąbka chłonął
wszystkie elementy polskiego folkloru, co później znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. Z tego okresu pochodzi napisany w majątku w Szafarni w formie listów do rodziców pamiętnik nazwany „Kurierem Szafarskim” będący satyrą
„Kuriera Warszawskiego”. W 1826 roku po ukończeniu liceum zasiadł w ławach Szkoły Głównej Muzyki, gdzie podjął się studiowania pod nadzorem Józefa Elsnera. Już na drugim roku
studiów skomponował znakomite utwory takie jak „Wariacje B-dur op. 2” na temat „L ci darem la mano” z „Don Juana” Mozarta,
które były pierwszym dziełem kompozytora wydanym za granicą oraz „Sonatę c-moll op. 4”. W następnym okresie powstała oparta na motywach ludowych „Fantazja A-dur na tematy polskie” oraz
„Rondo à la Krakowiak”. W lipcu 1829 roku po ukończeniu studiów z wyróżnieniem udał się wraz z przyjaciółmi w podróż do Wiednia, gdzie
oddał dwa koncerty, podczas których wykonywał „Wariacje op. 2” i „Rondo op. 14”. Publiczność bardzo dobrze odebrała obydwa występy, co sprawiło, że Fryderyk
rzucił się w wir życia towarzyskiego i pracy. W tym okresie zakochał się w Konstancji Gładkowskiej, dla której napisał „Larghetto” będące częścią „Koncertu f-moll”. Zachęcony wcześniejszymi sukcesami 11 października w Teatrze
Narodowym zagrał pożegnalny koncert przed planowanym zagranicznym tournée, dzięki któremu miał nadzieję na stałe zapisać się w europejskiej i światowej historii muzyki. Mimo zaproszenia ze strony Antoniego Radziwiłła do Berlina oraz pozytywnych recenzji
wydanych w Wiedniu w 1930 roku na temat „Wariacji” wirtuoz z nieznanych przyczyn odwlekał zaplanowaną podróż. Po miesiącach wahań klamka zapadła
i 2 listopada 1930 roku Chopin opuścił Warszawę, udając się w drugą podróż do Wiednia. Podczas pożegnania na rogatkach Woli znajomi i przyjaciele odśpiewali mu skomponowaną
przez Elsnera kantatę do tekstu Ludwika Adama Dmuszewskiego, zaczynającego się od słów: „Zrodzony w polskiej krainie”. Jak się później okazało, Chopin opuścił wówczas Polskę na stałe.
Po dotarciu na miejsce szybko zaczął odnajdować się w życiu tamtejszej arystokracji. Niestety sielanka nie trwała długo i w niedługim czasie jak grom z jasnego nieba dotarła do niego informacja o wybuchu powstania listopadowego.
Miłość do kraju nakazywała mu wrócić, lecz dzięki usilnym namową przyjaciela, Tytusa Woyciechowskiego pozostał w stolicy Austrii. Przygnębiony sytuacją
w ojczyźnie nie był w stanie koncertować i zaczął komponować utwory nacechowane dramatyzmem, który z czasem zaczął dominować w jego dziełach.
Snując się jak cień, spędził samotnie święta Bożego Narodzenia.
Nie mógł sobie poradzić z myślami, że opuścił rodzinę i ukochaną Konstancję. Według tradycji powstały wtedy szkice „Scherza h-moll”,
„Etiudy c-moll Rewolucyjne” oraz „Ballady g-moll” jednak znawcy twórczości Chopin, uważają, że datę powstania tych
kompozycji należy przesunąć w czasie o co najmniej dwa lata do przodu. W Wiedniu skomponował „Nokturn op. 9”,
„Nokturn op. 15” oraz „Polonez op. 22”.
Podczas podróży do Francji w 1831 roku w niemieckim Stuttgarcie dowiedział się o upadku powstania. Jego kiepski stan w tym okresie znamy dzięki pamiętnikowi,
który jest określany mianem „dziennika stuttgarckiego”. Po dotarciu do Paryża fortuna mu nie sprzyjała: miał ogromne problemy z zorganizowaniem publicznego koncertu, a w dodatku
został potraktowany jak uczeń przez wybitnego pianistę Friedricha Kalkbrennera. Jakby było tego mało, Konstancja wyszła za mąż. W obliczu wszechobecnych niepowodzeń
zaczął rozważać powrót do Polski. Wówczas niespodziewanie 25 lutego 1832 roku udało mu się zorganizować koncert w sali Pleyela, gdzie swój talent objawił
zgromadzonej publiczności, wśród której znajdował się sam Franciszek Liszt. Jak się okazało, był to strzał w dziesiątkę i salony arystokracji
paryskiej stanęły przed nim otworem. Zawarł znajomości Lisztem, Berliozem, Hillerem, Heinem oraz Mickiewiczem. Dzięki zdobyciu popularności otrzymał
liczne propozycje dotyczące angażu jako nauczyciel gry na fortepianie. I tak nauczał księżniczkę de Noailles, księżnę de Chimay i de Beauvau, hrabinę Delfinę Potocką, Karolinę Hartmann oraz Karol Filtsch.
W tym okresie prowadząc życie wirtuoza, mało komponował, wydając głównie utwory z okresu warszawskiego i wiedeńskiego. W 1836 roku oświadczył się
pochodzącej ze Służewca Marii Wodzińskiej. Oświadczyny zostały przyjęte jednak w tajemnicy przed innymi. Z nieznanych do dzisiaj przyczyn nie doszło do mariażu.
Wśród licznych spekulacji na ten temat przewija się sprzeciw rodziny spowodowany kiepskim stanem zdrowotnym Chopina. Mimo niepowodzeń miłosnych zaczął
się spotykać ze starszą od siebie francuską pisarką Aurore Dudevent znaną pod pseudonimem George Sand. Nastawiony początkowo sceptycznie do związku z Sand,
z czasem zaczęli się do siebie zbliżać, tworząc z burzliwy związek. Chopin w tym okresie zaczął znowu komponować. Ukończył wówczas liczne mazurki i nokturny oraz drugi cykl etiud (op. 25) oraz drugie scherzo (b-moll).
W zimie 1838 udał się wraz z George Sand uciekającą przed byłym kochankiem w podróż na Majorkę gdzie zamieszkali w byłym klasztorze Kartuzów w Valldemozie.
To wtedy dzięki osiągnięciu spokoju ducha i czułości ze strony Sand jego talent wręcz eksplodował,
czego efektem były jego najwybitniejsze kompozycje, do których można zaliczyć „Preludia op. 28” oraz dwa „Polonezy op. 40”. Kiepska pogoda panująca wówczas na wyspie przyczyniła się do rozwoju gruźlicy, która dręczyła artystę. W wyniku nagłego ataku
choroby przerwał pracę nad „Balladą F-dur” i „Scherzem cis-moll” i podjął decyzję o powrocie do Francji, gdzie
lato spędził w posiadłości George Sand w Nohant. Po udanym pobycie w Nohant kompozytor wraz z Sand ustalili, że ciepłe miesiące
będą mieszkali na wsi w Nohant, gdzie Chopin mógłby intensywnie tworzyć, a chłodniejsze w Paryżu, gdzie dawałby koncerty oraz udzielał lekcji gry na fortepianie. Drugi pobyt w Nohant w 1841 roku zaowocował powstaniem „Ballady As-dur”, „Nokturnów op. 48” i „Fantazji f-moll”.
Podczas pobytu na wsi w latach 1842 i 1843 powstał „Impromptu Ges-dur”, „Ballada f-moll”, „Polonez As-dur”, „Scherzo E-dur”, „Nokturny op. 52” i „Mazurki op. 56”.
W kolejne lato do dzieł Chopina dołączyło „Berceuse” i „Sonata h-moll”. Rok 1845 przyniósł prace nad najbardziej rozbudowanymi w twórczej karierze utworami takimi jak
„Barkarola” oraz „Polonez-Fantazja”. Ten ostatni został ukończony w sierpniu 1846 roku, a jego zapis nutowy dostrzegamy w pobliżu górnego marginesu waloru. W 1846 roku ukończył „Nokturny op. 62” i rozpoczął pracę nad
„Sonatą g-moll na fortepian i wiolonczelę op. 65”. Powoli relacja między Chopinem a Sand zaczęły się pogarszać, a konflikt między kochankami
zaogniała dodatkowo niechęć syna Sand do Chopina. Kompozytor nie mogąc wytrzymać wszechobecnego napięcia i kłótni opuścił Nohant i wyjechał do Paryża.
W 1847 roku po kłótni George Sand z córką Solangne Chopin zdecydował się pomóc tej drugiej, co przelało szale goryczy. George czując się niesłusznie
zdradzona, zerwała całkowicie kontakty z Fryderykiem.
Rozstanie było ogromnym ciosem w serce dla kompozytora i odcisnęło piętno na jego twórczości. Do końca życia nie skomponował już żadnego znaczącego utworu, tworząc same miniatury i szkice.
Myśląc ciągle o rozstaniu, próbował poukładać sobie życie, dając lekcje oraz odwiedzając przyjaciół. W 1846 roku zorganizował ostatni swój koncert w Paryżu.
Dzięki namową uczennicy
Jane Stirling wyruszył w wojaż do Wielkiej Brytanii, gdzie 16 listopada 1848 pomimo gorączki w sali Guildhall w Londynie wykonał ostatni publiczny koncert. Zmęczenie po podróży i wilgotny wyspiarki
klimat spowodowały błyskawiczny postęp choroby. Po powrocie do Paryża nie udało mu się już wrócić do pełni sił. Osamotniony widywał się tylko z najbliższymi przyjaciółmi.
Przeczuwając zbliżający się koniec swojego żywota, poprosił siostrę Ludwikę o przyjazd. Jednak było już za późno na pomoc. Chopin umarł w nocy 17 października 1849 roku w otoczeniu kilku osób.
Jego zwłoki złożono na paryskim cmentarzu Père-Lachaise, a serce zgodnie z ostatnią wolą kompozytora zostało przewiezione do Warszawy, gdzie wraz z
urną zostało wmurowane w filar kościoła św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Poniżej portretu zamieszczono faksymilie autografu kompozytora.
W centralnej części waloru widnieje znajdujący się w zasobach Muzeum Fryderyka Chopina szkic „Mazurka f-moll op. 68 nr 4” uważany za ostatnie dzieło kompozytora, gdyż nie zostało nigdy ukończone.
Zerkając w lewy dolny róg dostrzegamy dłonie zaczerpnięte z plakatu przygotowanego w 2015 roku przez Radosława Szaybo na XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im. Fryderyka Chopina. Jak widzimy, na plakacie nie ma żadnego instrumentu, gdyż autor prawdopodobnie wyszedł z założenia, że same dłonie mają w sobie już tyle artyzmu,
że instrumenty muzyczne są już zbędne. Projektanci z PWPW w swoim projekcie postanowili dodać klawisze fortepianu, uważając być może, że dzięki temu zabiegowi
dłonie od razu przywałoją nam w myślach postać Chopina.
W pobliżu dłoni znajduje się stylizowany fortepian widoczny z góry. Jego konstrukcja wskazuje, że stanowi on odwzorowanie współczesnych instrumentów. Podczas edycji XVII edycji konkursu każdy z uczestników
miał 15 minut na wybranie fortepianu spośród czterech instrumentów następujących marek: Fazioli, Kawai, Yamaha oraz Steinway. Być może pierwowzorem
grafiki był jeden z tych instrumnetów lub fortepian koncertowy znajdujący się w saloniku muzycznym w dworku w Żelazowej Woli?
W lewy górny fragment waloru został wkomponowany wizerunek dworku w Żelazowej Woli wykonany przy pomocy specjalnego rastra. Grafika ta stanowi odwzorowanie zdjęcia wykonanego przez Czesława Olszewskiego
około 1934 roku, kiedy to fotograf dokumentował postęp prac rewitalizacyjnych całego założenia parkowego w Żelazowej Woli. To tutaj na świat przyszedł
Fryderyk Chopin. Zaprezentowany budynek został wybudowany na początku XIX wieku jako lewa oficyna dworku Kacpra i Ludwiki Skarbków. Był to wówczas mały
murowany budynek bez ganku z wysokim stromym dachem posiadającym dwie lukarny. Podczas wojen napoleońskich dwór Skarbków spłonął, ale dwie oficyny szczęśliwie ocalały.
Chopin podczas odwiedzin Skarbków podczas wakacji oraz rodzinnych uroczystości dawał koncerty na fortepianie specjalnie wynoszony dla
młodego kompozytora do ogrodu. Ostatni raz Fryderyk odwiedził Żelazową Wolę w 1830 roku. W 1834 roku Michał Skarbek popełni samobójstwo, a cały majątek w Żelazowej Woli
został sprzedany Szubertom. Następnie majątek przechodził kolejno przez ręce barona Eugeharda, rodziny Peszlów, Adama Towiańskiego oraz Aleksandra Pawłowskiego,
który miejsce urodzenia Chopina przerobił na magazyn gospodarczy. W trakcie pierwszej wojny światowej spłonęła sąsiednia oficyna - dom Chopina ocalał. Po zakończeniu działań wojennych
w 1918 roku majątek w Żelazowej Woli rozparcelowano pomiędzy okolicznych chłopów, a oficyna wraz z przyległymi gruntami stała się własnością Rocha Szymaniaka.
Dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Domu Chopina i Komitetu Chopinowskiego z Sochaczewa oficyna wraz z parkiem została wykupiona z rąk prywatnych w 1928 roku za kwotę 40000 zł.
Rozpoczęto remont budynku według projektu architekta Juliana Żakowskiego, a wnętrze wyposażono w meble z XIX wieku zgodnie z wytycznymi Lecha Niemojewskiego.
To wówczas oficynie nadano charakter parterowego polskiego dworku.
Symboliczne otwarcie dworku miało miejsce 17 października 1931 roku, a obiekt został udostępniony dla zwiedzających niespełna trzy miesiące przed wybuchem II
wojny światowej. Podczas wojny dworek nie tylko został podniszczony przez stacjonujących tutaj żołnierzy niemieckich, ale również obrabowany. Wówczas w
niewyjaśnionych okolicznościach zaginął między innymi fortepian koncertowy Pleyel oraz dwa fotele należące do Chopina. W 1946 roku dworek wraz z przyległym
parkiem stały się własnością państwa, a dwa lata później rozpoczęto zgodnie z projektem prof. Mieczysława Kuźmara renowację nadającą dworkowi styl typowy dla romantyzmu.
W 1949 roku otwarto tu funkcjonujące do dziś muzeum poświęcone kompozytorowi. Kolejne renowacje przeprowadzano w latach 1958 i 1968. Obecnie jest to parterowy budynek,
do którego wchodzi się przez ganek wsparty na dwóch kolumnach podtrzymujących trójkątny fronton. Oś budynku stanowi sień, a dach jest pokryty gontem.
Ostatnim elementem graficznym dostrzegalnym w tle waloru jest mazowiecki krajobraz z właściwymi dla niego wierzbami. Wierzba jako symbol
narodowego pejżażu i chrakterystyczne drzewo mazowieckich równin jest kojarzona nierozerwalnie z osobą Chopina głównie dzięki rzeźbie Wacława Szymanowskiego
która wskazuje polskość jako główną inspirację dla twórczości naszego wielkiego rodaka.
|