Logo

Banknot testowy 400-lecie stołeczności Warszawy

Oznaczenie: 400
Data druku: 1996
Seria i numer: AB1687071
Wymiar: 159 mm x 75 mm
Znak wodny: Wielotonowy, w niezadrukowanym polu wizerunek profilu głowy króla Zygmunta III Wazy.
Awers: W centrum grafika przedstawiająca urodzonego w 1566 roku w Gripsholm Zygmunta III Wazy. Przyszły monarcha przyszedł na świat w niewoli, gdyż jego rodzice Jana III i Katarzyna Jagiellonka byli w tym okresie więzieni przez Eryka XIV. W 1569 roku Jan i Katarzyna zostali wybrani na króla i królową Szwecji. W rok po śmierci króla Stefana Batorego w podwarszawskiej Woli zwołano wolną elekcję, na którą stawiły się dwie frakcje. Obóz Jana Zamoyskiego popierał kandydaturę Wazów, a Zborowskiego opowiadał się z kandydatem z rodu Habsburgów. 19 sierpnia 1587 roku większością głosów na króla Polski został wybrany Zygmunt Waza. Opozycja nie mogąc pogodzić się z przegraną, kilka dni później ogłosiła królem arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga. Pod koniec września Zygmunt III przybył do Zatoki Gdańskiej na czele szwedzkiej flotylli. W wyniku sprzeciwu protestanckiego Gdańska musiał udać się do Oliwy, gdzie 7 października 1587 roku podpisał pacta conventa, a podskarbi Jan Dulski ogłosił go królem. Następnie nowy król popłyną do Gdańska, skąd skierował się do Krakowa, gdzie 27 grudnia 1587 roku w katedrze wawelskiej został uroczyście koronowany. Wydarzenie to jednak nie zakończyło sporów elekcyjnych. Hetman Jan Zamoyski po odparciu wojska Maksymiliana oblegających Kraków doprowadził w 1588 roku do zwycięskiej batalii pod Byczyną, w wyniku czego rok później zawarto traktat bytomsko-będziński.

   Rządy młodego Wazy nie znajdowały poparcia wśród społeczeństwa. Ujawnione w 1592 roku knowania króla z Habsburgami osłabiły jego autorytet. W zamian za 400 tysięcy guldenów i pomoc w umocnieniu się na tronie szwedzkim obiecał oddać tron polski. Współpracę z katolickimi Habsburgami przypieczętował ślubem z Anną z Habsburgów. Po śmierci ojca w 1592 roku został wybrany na króla Szwecji, obiecując, że zagwarantuje prawa luteranom i nie będzie wprowadzał katolicyzmu w królestwie. Koronacja odbyła się w 1594 roku w Uppsali. Jako regenta wyznaczył stryjka Karola Sudermańskiego. Popierana przez Zygmunta III unia brzeska z 1596 roku podporządkowywała polski kościół prawosławny papieżowi, co wywołało oburzenie społeczności prawosławnej. W wyniku pożaru na Wawelu w 1596 roku rozpoczął przeprowadzkę do Warszawy. Lekceważenie i liczne ograniczenia swobód Kozaków przyczyniło się do licznych buntów na Ukrainie: powstanie Kokosińskiego (1591-1593), powstanie Nalewajki (15594-1596) oraz powstanie Fedorowicza w 1630 roku. Narastająca niechęć w Szwecji do katolickiego króla doprowadziła do buntu kierowanego przez samego Surdemańskiego. Zorganizowana przez Zygmunta III zbrojna wyprawa do ojczyzny zakończyła się klęską w bitwie pod Linköping w 1598 roku, w wyniku czego rok później został zdetronizowany przez sejm szwedzki. W akcie zemsty włączył do Polski północną Estonię, za co w odwecie Szwedzi w 1600 roku wkroczyli do Inflant, rozpoczynając trwającą z przerwami do 1629 roku wojnę polsko-szwedzką. Mimo początkowych sukcesów w bitwach pod Kircholmem i Białym Kamieniem pierwsze lata wojny okazały się porażką Rzeczypospolitej. Przerwane w 1611 roku działania wojenne wznowił w 1617 roku Gustaw II Adolf, doprowadzając do zawarcia niekorzystnego dla Polaków rozejmu w Nowym Targu podpisanego w 1629 roku.

   Narastające niezadowolenie szlachty przeciw Zygmuntowi III zwieńczył rokosz sandomierski z 1605 roku, który zakończył się klęską szlachty w bitwie pod Guzowem rok później. Podpisane w 1609 roku porozumienie wymogło na królu zaniechanie zmian mających na celu wzmocnienie władzy. W trakcie trwania wojny domowej w Rosji król polski poparł wyprawę Dymitra Samozwańca I na Moskwę zakończoną sukcesem, który nie trwał długo, ponieważ bojarzy szybko obalili nowego cara. Kolejna wojna rozpoczęta w 1609 roku skierowana przeciwko prawosławnej Rosji była popierana przez papieża Pawła V. Po dwóch latach udało się zdobyć Smoleńsk, a w 1610 roku hetman Stefan Żółkiewski pokonał wojska rosyjskie pod Kłuszynem i zajął Moskwę. Plan zajęcia tronu moskiewskiego przez polskiego króla spotkał się z zaciekłym oporem bojarów, którzy wyrazili zgodę na koronację młodego Władysława, syn Zygmunta. W 1612 roku Polacy na Kremlu bez żadnego wsparcia zostali wyparci, a młody królewicz detronizowany. Ostatni akcent sporu z Rosją stanowiła nieudana wyprawa z lat 1617-1617 zakończona rozejmem w Deulinie, na mocy którego Polska odzyskała między innymi Smoleńsk. Do kolejnego konfliktu z Mołdawią przyczynił się udział lisowczyków w wyprawie na Siedmiogród podczas tłumienia powstania czeskiego przez Habsburgów. Podczas bitwy pod Cecorą armia polska została pokonana, a hetman Żółkiewski poległ podczas odwrotu. Dzięki umocnieniom twierdzy Chocim w 1621 roku wyprawa turecka została zatrzymana i obie strony podpisały rozejm, ustalając granicę na Dniestrze, dzięki czemu straciliśmy wpływy w Mołdawii.

   Zygmunt III Waza załamany śmiercią żony Konstancji podupadł na zdrowiu i w 1632 roku zmarł, a jego ciało zostało złożone na Wawelu. Był on gorliwym katolikiem, o czym przypomina kiść winogronu zamieszczony poniżej elementu recto-verso. Roślina ta w tradycji chrześcijańskiej jest utożsamiana z Chrystusem, który wykorzystywał ją w wielu przypowieściach. Druk w kolorze fioletowym i stalowym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy spiżowy, siny, lawendowy.
Rewers: W centrum dominuje herb Wazów umieszczony w ozdobnym kartuszu. Przedstawia on snopek, który w heraldyce oznacza płody rolne. Hojność natury dodatkowo jest podkreślona przez znajdujące się poniżej owoce i kwiaty.

    Widoczna z lewej strony stylizowana kolumna Zygmunta III Wazy została zniesiona w 1644 roku na polecenie Władysława IV Wazy. Umieszczenie monumentu na placu przed Bramą Krakowską miało na celu wzmocnić pozycję dynastii Wazów w Polsce. Projekt umieszczenia na kolumnie króla wywołał sprzeciw nuncjusza Mariana Filonardima, gdyż chrześcijanie uważali, że taki zaszczyt należy się tylko Matce Boskiej, Chrystusowi lub świętym. Całość zaprojektował Augustyn Locci i Constantino Tencalla. Brązowy posąg autorstwa Clemente Molliego i cztery tablice z inskrypcjami wykonał królewski ludwisarz Daniel Tym. Do wykonania trzonu kolumny wykorzystano jeden blok marmuru chęcińskiego pochodzącego z kamieniołomu w Czerwonej Górze. Kolumna po dotarciu drogą morską do stolicy została w ciągu jednego dnia przetoczona na plac Zamkowy przy pomocy około 300 osób. Pierwszej renowacji kolumny w 1743 roku podjął się Franciszek Dąbrowski. Następne prace konserwatorskie w 1810 roku wykonał Jakub Kubicki wraz z Józefem Borettim. W 1854 roku w związku z budową wodociągów, w pobliżu pomnika został umieszczony wodotrysk autorstwa Henryka Marconiego. W tym okresie podstawa monumentu została otoczona żeliwną balustradą i ozdobiona odlanymi z cynku czterema tryskającymi wodą trytonami zaprojektowanymi przez rzeźbiarza Augusta Kissa. Między 1862 a 1863 rokiem przeprowadzono prace konserwacyjne pod kierownictwem Józefa Orłowskiego. W 1885 roku rozpoczęła się trwająca dwa lata gruntowna rekonstrukcja nadzorowana przez Edwarda Cichickiego. Zniszczony trzon kolumny zastąpiono granitowym, a pomnik został przesunięty z osi Krakowskiego Przedmieścia w kierunku zachodnim. Podczas prac renowacyjnych między 1929 a 1931 rokiem poprzez usunięcie trytonów i balustrady przywrócono kolumnie pierwotny wygląd. Usunięte trytony przetransportowano do Muzeum Wodociągów i Kanalizacji gdzie ślad po nich zaginął. Podczas powstania warszawskiego z nocy z 1 na 2 września 1944 roku monument został zniszczony w wyniku uderzenia niemieckiego pocisku. Posąg króla na szczęście upadał na ziemię bez odniesienia poważniejszych uszkodzeń. Oderwała się tylko szabla i niewielki fragment przedramienia z krzyżem. Inicjatorami odbudowy pomnika byli początkowo pracownicy przemysłu metalowego, do których dołączyły związki zawodowe przemysłu budowlanego, ceramicznego oraz chemicznego. W styczniu 1948 roku powstał Komitet Odbudowy Kolumny, na którego czele stanął Henryk Golański. Odbudowę zabytku powierzono architektowi Stanisławowi Żarynowi. Prace kamieniarskie wykonała firma J. Fedorowicza. Brakujące elementy odlewu według projektu Józefa Gazego uzupełniła firma Braci Łopieńskich. W wyniku budowy słynnej trasy Wschód-Zachód kolumna została przesunięta o 6 m w kierunku północno-wschodnim. Nowy trzon monumentu został wykonany z granitu strzegomskiego. Uroczysty powrót Zygmunta III Wazy górującego nad Placem Zamkowym dokonał się dnia 22 lipca 1949.

   Wśród budynków widocznych w oddali za kolumną znajduje się Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela jest jedną z najstarszych świątyń w Warszawie. W przeciwieństwie do innych obiektów sakralnych lokowanych w tym samym czasie w narożniku rynku, archikatedra ta została ulokowana bezpośrednio przy ulicy, co możne wynikać z podwójnej funkcji kościoła będącego kościołem parafialny i kaplicą dla zamku. Na przełomie XIII i XIV wieku w miejscu dzisiejszego prezbiterium wybudowano drewnianą kaplicę zamkową, która około 1313 stała się kościołem parafialnym. Z inicjatywy księcia Janusza I Starszego około 1390 roku stary kościół zastąpiła murowana gotycka budowla, która stała się miejscem pochówku ostatnich książąt mazowieckich. W 1406 roku po przeniesieniu kapituły z Czerska na polecenie Janusza I Starszego świątynia została podniesiona do rangi kolegiaty. W 1510 roku kolegiata została wyposażona w nowy gotycki ołtarz. Po przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy sanktuarium nabrało większego znaczenia. W wyniku huraganu w 1602 roku zniszczeniu uległa zachodnia gotycka wieża wraz z hełmem. W trakcie odbudowy przebudowano fasadę główną w stylu wczesnobarokowym oraz wybudowano dwa chóry w prezbiterium. Po 1611 roku w kolegiacie pojawił się nowy ogromny ołtarz z obrazem włoskiego artysty Jakuba Palmy Młodszego. W murach świątyni w 1632 roku zostały zaprzysiężone pacta conventa. To tutaj płomienne kazania skierowane do króla wygłaszał ksiądz Piotr Skarga. Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni Konstytucji 3 Maja tutaj wygłoszono przysięgę zachowania artykułów ustawy zasadniczej. Po erygowaniu Biskupstwa Warszawskiego w 1798 roku kolegiata otrzymała godność katedry, a w 1818 roku archikatedry. Zły stan techniczny świątyni wymusił gruntowną przebudowę. Trwające od 1837 roku do 1842 roku prace nadzorował Adam Idźkowski. Budynek został przebudowany w stylu neogotyku angielskiego. Wybudowano wówczas nową, bogato zdobioną fasadę. W latach 1901-1903 miała miejsce kolejna renowacja fasady według projektu Hugona Kudery. 15 października 1861 roku na polecenie generała-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweigaru wojska rosyjskie przeprowadziły pacyfikację wiernych zgromadzonych w świątyni z okazji rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę odprawiono się tutaj centralne nabożeństwo dziękczynne. W 1939 roku w wyniku niemieckiego ostrzału spłonął dach archikatedry. Podczas powstania warszawskiego w 1944 roku świątynia została niemal doszczętnie zniszczona przez nazistów. Rekonstrukcja trwająca w latach 1948-1956 została przeprowadzona na podstawie planu odbudowy autorstwa Jana Zachwatowicza oraz Marii i Kazimierza Piechotków. Przywrócono formę gotycką wszystkich elewacji. Uroczystej konsekracji odbudowanej katedry dokonał prymas Stefan Wyszyński w 1960 roku. W 1961 roku archikatedra została podniesiona do rangi bazyliki mniejszej. W latach 2012-2015 w świątyni przeprowadzono prace renowacyjne. Druk w kolorze fioletowym i stalowym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy spiżowy, siny, lawendowy, jasnobrązowy.
Podpis: Prezes:
Autor: Projektantem waloru i twórcą rytu portretu króla Zygmunta III Wazy jest Jan Maciej Kopecki. Za ryt kartusza na stronie odwrtonej był odpowiedzialny Przemysław Krajewski.
Drukarnia: Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, Warszawa
Klauzula: Banknot PWPW nie jest prawnym środkiem płatniczym
Zabezpieczenia: Do zabezpieczeń można zaliczyć:
▸nitka zabezpieczająca zatopiona w masie papierowej;
▸mikrodruki offsetowe - na awersie powtarzający się napisy „POLSKA WYTWÓRNIA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH SA” (linia rozdzielająca zadrukowane pole od pola ze znakiem wodnym), na rewersie powtarzający się tekst „PWPW SA” (wypełnienie półksiężyca nad rozetą usytuowaną nad koroną oraz linia rozdzielająca giloszowy pas w górnej części waloru od położonego niżej tła);
▸mikrodruki wklęsłodrukowe - na awersie powtarzający się napisy „POLSKA RZECZPOSPOLITA” (wyodrębniona płaszczyzna w tle liczby „400” w prawej górnej części oraz linia tekstu nad tą płaszczyzną);
▸hologram - na awersie z prawej strony portretu w rozecie koło, na którym w zależności od kąta patrzenia widnieje logo PWPW i powtarzający się na obrzeżach tekst „PWPW” rozdielony rombami lub ten sam tekst w kilku ukośnych liniach, wraz z pochyleniem waloru całość mieni się rożnymi kolorami;
▸farba zmienna optycznie - na awersie z prawej strony portretu rozeta, zmieniająca kolor w zależności od kąta patrzenia z fioletowego na szaro-zielony;
▸farba metalizująca - na awersie z prawej strony portretu poniżej hologramu rozeta w kolorze szarym;
▸recto-verso - fragmenty korony w owalu, uzupełniają się pod światło tworząc całość;
▸oznaczenie dla niewidomych - na awersie w lewym dolnym rogu rozetka o wypukłych brzegach wyczuwalna dotykiem;
▸efekt kątowy pojedynczy - na awersie banknotu w prawym dolnym rogu widoczna w zależności od kąta patrzenia liczba „400” w układzie poziomym;
▸zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym - włókna zatopione w masie papierowej w kolorze niebieskim i zielonym, na awersie tło giloszowe z lewej i prawej strony portretu w kolorze zielonym, pionowa seria wraz z numeracją w kolorze pomarańczowym i logo PWPW w lewym górym rogu w kolorze żółtym, na rewersie tło giloszowe w kolorze zielonym.
Ciekawostki:    Pogarszająca się sytuacja gospodarcza w schyłku PRL spowodowała wzrost inflacji, która na przełomie lat 80. i 90. XX wieku przekształciła się w hiperinflację. Aby zahamować wzrost cen, władze polskie podjęły decyzję o denominacji złotego. Do współpracy przy przygotowywaniu nowych banknotów został zaproszony Andrzej Heidrich oraz Waldemar Andrzejewski. Ostatecznie do druku zdecydowano się skierować serię banknotów o nazwie „Władcy Polski” autorstwa Heidricha. Z bliżej nieokreślonych powodów druk nowych banknotów rozpoczęto w brytyjskiej drukarni Thomas De La Rue w Londynie.

   Plotki głoszą, że PWPW zaprojektowała przedstawiony wyżej walor, gdyż chciała udowodnić władzom NBP, że jej możliwości technologiczne nie są gorsze od angielskich drukarni, a może nawet lepsze. Stworzony banknot reklamowy posiadał wszystkie zabezpieczenia zastosowane w podenominacyjnych banknotach i wręcz idealnie wpisywał się w serię „Władcy Polski”, gdyż zawierał kolejny nominał (400) oraz kolejnego władcę. Ze względu na szatę graficzną i zastosowane zabezpieczenia niemal identyczne jak w nowych obiegowych nominałach zdarzały się próby płacenia „czterysetką”. Na etapie projektowania PWPW przewidziała taką możliwość i aby temu zapobiec, na stronie odwrotnej zamieszczono następującą klauzulę: „Banknot PWPW nie jest prawnym środkiem płatniczym”. Dodatkowo postanowiono na stronie banknotu, która nie była prezentowana w folderze informacyjnym nadrukować napis „WZÓR” (wersja na rynek polski) lub „SPECIMEN” (rzadsza wersja na rynek zagraniczny). Na rynku kolekcjonerskim pojawiają się również egzemplarze z drukiem samej strony przedniej lub odwrotnej. Spotykane są również okazy nieukończone: brak hologramu, brak nitki zabezpieczającej, brak znaku wodnego. Najbardziej ceniona i poszukiwana wśród kolekcjonerów jest w pełni ukończona wersja bez nadruków. W przeciwieństwie do anglików wykorzystujących do druku elementów wklęsłodrukowych tak zwanej „trawionki”, PWPW zdecydowała się na ryt ręczny uważany za technikę bardziej szlachetną. Dodatkowo „400” posiada lepiej zaprojektowany element recto-verso. Dzięki podzieleniu korony na cztery fragmenty weryfikacja tego elementu protekcyjnego jest znacznie prostsza i szybsza. Bardzo wysoki stopień wykonania „400” został zauważony przez władze NBP, co zaowocowało podpisaniem w 1998 roku kontraktu z PWPW, według którego nasza rodzima drukarnia przejmowała produkcje kolejnych nominałów od De La Rue.




Tło antykseryczne


Tło antykseryczne


Relief w offsecie


Znak wodny


Znak wodny


Rozeta z farbą metalizującą


Mikrotekst pozytywowy i negatywowy w offsecie


Mikrotekst negatywowy stalorycie


Dwukolorowy mikrotekst pozytywowy w stalorycie


Dwukolorowy wklęsłodruk


Dwukolorowa rozeta


Druk irysowy


Trójkolorowe tło offsetowe z irysami

Efekt kątowy


Zabezpieczenia widoczne w UV


Zabezpieczenia widoczne w UV


Mikrotekst pozytywowy w offsecie


Dwukolorowy stalorytowy rysunek


Stalorytowy rysunek


Mikrotekst pozytywowy w offsecie


Oznaczenie dla niewidomych


Nitka zabezpieczająca

Recto-verso

Recto-verso

Hologram

Farba zmienna optycznie
 

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z folderu wydawanego do tego druku promocyjnego przez Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych oraz strony internetowej projektantykwarnia.blox.pl
© 2013-2019 Wszelkie prawa zastrzeżone
Created by Jaro