20 złotych 2017

Nominał:	20 złotych
Data emisji:	10 maj 2017
Seria i numer:	JG0030468 (JG nawiązuje do Jasnej Góry)
Wymiar:	150 mm x 77 mm
Znak wodny: W niezadrukowanym polu wizerunek stylizowanego herbu Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika zaczerpnięty z bramy klasztoru jasnogórskiego. Początków tego zgromadzenia możemy szukać w XIII wiecznych Węgrach, gdzie błogosławiony Euzebiusz założył pierwszą eremicką wspólnotę paulińską. Z Węgier zakon rozprzestrzenił się na obszar Chorwacji. Ikonografia herbu nawiązuje do żywotu świętego Pawła z Teb. W wyniku rozpoczęcia prześladowań chrześcijan przez Dioklecjana i zmowy jego zięcia z poganami udał się na pustynie, aby spędzić tam resztę życia. Palma daktylowa symbolizuje drzewo, którego daktyle stanowiły dla niego pożywienie a liście odzienie. Kruk siedzący na szczycie palmy dostarczał codziennie przez kilkadziesiąt lat pustelnikowi połówkę chleba. Kiedy święty Paweł był bliski śmierci, odwiedził go święty Antoni, a kruk przyniósł mu cały bochenek chleba. Podpierające palmę dwa lwy według podań wykopały grób dla pustelnika, w którym pochował go święty Antonii. Dodatkowo pod herbem został umieszczony znak filigranowy w postaci liczby „20” w polu znaku wielotonowego. Banknot ten jest wyjątkowy, gdyż jest to pierwszy polski banknot posiadający znak wodny typu DUO Watemark, który powstał poprzez umiejętne połączenie elementów wielotonowych z filigranem.
Awers: W centrum widzimy korony podarowane Czarnej Madonnie przez papieża Klemensa XI. Grafika ta została stworzona na podstawie rekonstrukcji wykonanej przez Jerzego Maciejewskiego. Donatorem korony wykonanej na polecenie Klemens XI był książę Aleksander Sapieha, co potwierdza zachowany do dziś rachunek wystawiony przez włoskiego złotnika Giovanniego Giardiniego. Bazę mocowania koron stanowił otok z dużymi kaboszonami i motywami dekoracyjnymi o kształcie oszlifowanego diamentu. Inkrustowane precjoza osadzono w medalionach i kasztach. Zwieńczenie koron stanowił rozchylony na zewnątrz grzebień w kształcie sterczyn o potrójnych medalionach ozdobionych kamieniami szlachetnymi i ażurowymi prześwitami między nimi. Każda z koron była podpierana przez parę aniołów, co można łączyć z szerzonym od XVII wieku przez paulinów na Jasnej Górze kultem Aniołów Stróżów. Pierwsze korony zdobiące Madonnę z Częstochowy pojawiły się już w XV wieku. W 1430 regalia ofiarował Władysław Jagiełło. Prawie dwieście lat później wspaniałą mirtę z rubinów przekazał słynący z pobożności Władysław IV. Część tego unikatowego dzieła posłużyła do wykonania sukni rubinowej, którą można obecnie podziwiać w Arsenale na Jasnej Górze. Po potopie szwedzkim kult Matki Bożej w Polsce nabrał szczególnego znaczenia. W związku ze zwycięską obroną Jasnej Góry Jan Kazimierz złożył uroczyste ślubowanie w katedrze lwowskiej, podczas którego oficjalne ustanowiono Maryję Królową Polski. W 1712 roku na nuncjusza apostolskiego w Polsce mianowano Benedetto II Erba Odescalchiego. Podczas pobytu w Częstochowie był świadkiem licznych cudów oraz niezwykłej czci, jaką wierni otaczali wizerunek Madonny. Postanowił, że po powrocie do Rzymu postara się o zgodę na koronację obrazu. Przy poparciu ówczesnego nuncjusza Polski Hieronima Grimaldiego papież Klemens XI wyraził zgodę na koronację i przesłał poświęcone regali do Polski za pośrednictwem jezuity Jana Salerno. Salerno udał się do Drezna, gdzie przebywał mający dokonać aktu koronacji Grimaldi. Nie mogąc jednak ruszyć się z miasta, obowiązek koronacji powierzył biskupowi chełmskiemu Krzysztofowi Szembekowi. Przygotowania do uroczystości trwały pół roku, a na dzień koronacji wybrano 8 września. Uroczystości zostały zainaugurowane wieczorem 7 września. Przez całą noc można było obserwować iluminację klasztoru. W długo wyczekiwanym dniu koronacji obraz umieszczono w Bazylice na ołtarzu pod ozdobnym baldachimem. Po wstępnych przemowach biskup Szembek polecił odczytać dekret Kapituły Watykańskiej. Nałożenie koron na obraz zostało zasygnalizowane oddaniem honorowych salw z armat znajdujących się na wałach. Uroczystości główne zakończyły się o zmroku, ale nabożeństwa trwały jeszcze przez 8 dni. Kult Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski przez kolejne lata umacniał się wśród wiernych, co znalazło również odzwierciedlenie w sztuce i literaturze. Każdy z nas z pewnością zna słowa „Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy” pochodzące z inwokacji „Pana Tadeusza” pióra Adama Mickiewicza. 23 października 1909 roku doszło do kradzieży koron wraz z sukienką zdobiącą obraz oraz licznych wotów składanych w sanktuarium przez wiernych. Fakt ten jako pierwszy odkrył dzwonnik Bolesław. W całym kraju postawiono na nogi policję, jednak poszukiwani nic nie dały. Obecnie istnieją dwie hipotezy dotyczące sprawców kradzieży. Pierwsza z nich mówi, że kradzieży dokonali rosyjscy zaborcy, dla których sanktuarium jasnogórskie było istotną przeszkodą w rusyfikacji Polaków. Druga hipoteza mówi, że profanacji obrazu dokonał współpracujący ze służbami carskimi paulin, ojciec Damazy Macoch, jednak tego czynu nigdy nie udało mu się udowodnić. Po pewnym czasie car Mikołaj II poinformował o zamiarze ofiarowania koron Cudownemu Obrazowi. Fakt ten wywołał oburzenie wśród Polaków, gdyż taki dar oznaczałby mianowanie królowej Polski przez zaborcę. Dzięki staraniom Polaków cara ubiegł papież Pius X i korony z drogocennymi kamieniami wykonane w Watykanie dotarły do kraju w 1910 roku. Po dostarczeniu papieskiego daru z dworca kolejowego przez generała paulinów ojca Euzebiusza Rejmana aktu koronacji dokonał 22 maja biskup Stanisław Zdzitowiecki dokonał aktu koronacji. Uroczystości oglądało blisko pół miliona wiernych. Kolejne korony zostały ofiarowane z okazji tysiąclecia chrztu Polski w 1966 roku. 26 sierpnia 2005 roku obraz przyozdobiono regaliami, które dzień przed swoją śmiercią pobłogosławił Jan Paweł II. Z okazji 300-lecia pierwszej koronacji obrazu repliki koron z 1717 roku postanowił wykonać i ofiarować w darze włoski złotnik Michele Affidato mieszkający w diecezji Crotone. Na podstawie historycznych dokumentów sporządził projekt koron, wzbogacając je o 3 dodatkowe gwiazdy symbolizujące Trójcę Świętą. Korony ozdobiono 300 topazami, a w obręczy wykonanej z srebra pokrytego 18-karatowym złotem osadzono 105 pereł. Anioły podtrzymujące koronę pokryte zostały emalią. Całość została tak wykonana, aby łatwo można było zdemontować każdy element, co w znacznym stopniu ułatwi przyszłą konserwację. Dar od Włochów został pobłogosławiony 17 maja 2017 roku przez papieża Franciszka w Stolicy Apostolskiej. Koronacji dokonał 28 lipca metropolita częstochowski arcybiskup Wacław Depo. Dzień ten nie był przypadkowo wybrany - tego dnia przypadała pierwsza rocznica pielgrzymki papieża Franciszka na Jasną Górę. Poniżej koron w kole wypełnionym liliami Andegaweńskimi widnieje częsty w ikonografii chrześcijańskiej monogram Najświętszej Maryi Panny, składający się z liter MARYA. Rozchodzące się promieniście linie są symbolem boskości i świętości. Ciekawostką jest to, że promienie dzielą tło na 33 pola, co sugeruje związek z wiekiem Jezus Chrystus w chwili śmierci. W lewym górnym rogu możemy dostrzec stylizowany liść akantu. Motyw ten został zaczerpnięty z XVIII wiecznego antepedium ołtarza (osłona przedniej części ołtarza) wykonanego z okazji pierwszej papieskiej koronacji obrazu. Akant jako element dekoracyjny pojawił już się w architekturze starożytnego Rzymu i Grecji. Ze względu na swoje przepiękne liście był wykorzystywany również w późniejszych epokach (renesans, barok, klasycyzm). Wzdłuż prawego marginesu biegnie stylizowana wić roślinna zaczerpnięta z barokowej ramy Cudownego obrazu. Przedstawia ona owiniętą wokół suchej gałązki wić akantu mogącą symbolizować Drzewo Życia utożsamiane z Drzewem Krzyża Chrystusowego albo nawiązywać do Maryi i proroctwa Izajasza o różdżce-gałązce, która wyrośnie z pnia Jessego. Według tradycji zachodniej obraz miał namalować święty Łukasz na deskach pochodzących ze stołu należącego do świętej rodziny. W IV wieku święta Helena przywiozła prawdopodobnie obraz do Konstantynopola, gdzie przyczynił się do wielu cudów. Dzięki staraniom Lwa Halickiego trafił na Ruś. Podczas wojny prowadzonej przez Ludwika Węgierskiego obraz ukryto w zamku w miejscowości Bełz. W 1382 roku władzę na Rusi Czerwonej sprawował Władysław Opolczyk w imieniu Ludwika Węgierskiego. Widząc zagrożenie ze strony Tatarów, postanowił przewieść obraz z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z Bełz do Opola. W trakcie podróży konie odmówiły posłuszeństwa i zatrzymały się w Częstochowie. Książę odczytując to wydarzenie, jako znak od Boga postanowił pozostawić obraz w tutejszym zakonie. Do dziś między specjalistami toczą się dyskusje co do pochodzenia tego dzieła malarstwa sakralnego. Druk w kolorze ciemnoniebieskim i czarnym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy złoty, czerwony, zielony, pomarańczowy i niebieski.
Rewers: W centrum grafika prezentująca rycinę paulińskiego brata Antoniego Nowakowskiego zatytułowaną „Widok Klasztoru na Jasnej Górze z architekturą okazjonalną upamiętniającą koronację obrazu Matki Boskiej w 1717 r”. Rycina ta wykonana przez Nowakowskiego będącego naocznym świadkiem koronacji została zawieziona do Italii jako ilustracja przedstawiająca przebiegu uroczystości. Rzucającym się w oczy elementem ilustracji są wszechobecne fajerwerki mające na celu podkreślenie doniosłości wydarzenia, jakim była pierwsza poza Rzymem koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny diademami papieskimi. Obecnie rycina znajduje się w murach Archiwum Watykańskiego. W lewym górnym rogu widzimy plan klasztoru jasnogórskiego z obwarowaniami fortecznymi wykonany offsetem. Obecność Paulinów w Polsce zawdzięczamy księciu Władysławowi Opolczykowi. Zakonnicy po sprowadzeniu do Polski w 1382 roku osiedlili się w Częstochowie, otrzymując wzgórze jasnogórskie wraz z małym drewnianym kościołem. W niedługim czasie w murach klasztoru został zdeponowany otoczony wielką czcią do dziś Cudowny Wizerunek Matki Najświętszej. Dość szybko obraz zasłynął z cudów. Paulini początkowo utrzymywali się z dziesięcin ofiarowanych przez fundatorów. Dzięki funduszom ofiarowanym przez Władysława Jagiełłę rozpoczęli budowę gotyckich zabudowań kościelno-klasztornych. W latach 1425-1429 postawiono murowaną świątynię, zastępując dawny drewniany kościół. W tym okresie wzniesiono również czworoboczny klasztor z wewnętrznymi krużgankami. Zwiększająca się z roku na rok liczba pielgrzymów wymusiła trwającą do 1644 roku rozbudowę gotyckiej kaplicy Matki Bożej o trójnawowy korpus. Budowa fortyfikacji zakończyła się w 1620 roku i trwała 28 lat. Podczas potopu szwedzkiego armia wroga pod dowództwem generała Burcharda Mullera podjęła próbę zajęcia klasztoru. Obroną sanktuarium dowodził ojciec Augustyn Kordecki. Liczba nieprzyjaciół wynosząca blisko 4000 osób wydawała się przytłaczająca w stosunku do liczby obrońców: około 160 żołnierzy i niespełna 100 zakonników. Mimo żądań Szwedów dotyczących poddania klasztoru zakonnicy postanowili bronić sanktuarium. Oblężenie rozpoczęło się 18 listopada 1655 roku. Mimo dodatkowych posiłków Szwedom nie udało się zdobyć Jasnej Góry. W nocy z 26 na 27 grudnia 1655 roku Szwedzi odstąpili od oblężenia. Podczas oblężenia Cudowny obraz został wywieziony na Śląsk, aby w razie niepowodzenia obrony nie uległ profanacji i zniszczeniu. Udane odparcie wojsk nieprzyjaciela nie miało wprawdzie większego znaczenia militarnego, ale było za to wielkim triumfem o charakterze religijno-społecznym. Podczas rokoszu Lubomirskiego skierowanemu przeciw Janowi Kazimierzowi w sierpniu 1665 roku zakonnicy zamknęli mury fortecy, gdyż chcieli pozostać neutralni wobec obu stron konfliktu (zarówno Lubomirski, jak i Jan Kazimierz wspierali klasztor). Podczas III wojny północnej, Szwedzi czterokrotnie oblegali Jasną Górę, za każdym razem żądając zapłacenia kontrybucji. Mimo miażdżącej przewagi nie zajęli fortecy. W trakcie trwania konfederacji barskiej forteca trzykrotnie została zajęta przez przeciwników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W murach twierdzy między 9 a 11 lutego 1769 roku przebywał Ignacy Skrabek-Malczewski wraz z 3 tysiącami kompanów, a od końca czerwca do końca sierpnia 1769 roku Sulimirski i Dobrzuchowski wraz z sojusznikami. 10 września 1770 roku dzięki podstępowi Kazimierz Puławski zajął klasztor, czyniąc go bazą konfederatów. Pobyt Puławskiego na Jasnej Górze sprowokował atak Rosjan, liczących na bogate łupy po zdobyciu sanktuarium. Przypuszczony szturm armii carskiej jednak nie powiódł się, w wyniku czego musieli się wycofać. W 1722 roku u stóp klasztoru stanęli ponownie Rosjanie przeciwni kapitulacji, której warunki były ustalane w Warszawie. Mimo że podczas szturmu nie przełamali obrony konfederatów, to na mocy podpisanej przez Stanisława Augusta kapitulacji wkroczyli na Jasną Górę. W 1783 roku dzięki korpusowi inżynierów utworzonemu przez Alojzego Fryderyk Brühla dokonano częściowej przebudowy twierdzy. Twierdza stawiała również dzielny opór wojskom austriackim podczas wojny w 1806 roku. Ostatnie w historii oblężenie fortecy miało miejsce w 1813 roku. Po odcięciu dostępu do wody pitnej i zrobieniu wyłomu w murach broniący fortecy Antoni Górski oddał twierdzę w ręce Rosjan. Pod rządami rosyjskimi świątynia była grabiona, a zakonnicy szykanowani. W czasie trwania I wojny światowej sanktuarium nie uległo zniszczeniom. Podczas drugie wojny światowej część klasztoru była okupowana przez wojska niemieckie. W tym ciężkim dla narodu Polskiego okresie Cudowny Obraz ukryto w murach klasztoru, zastępując go kopią. Pod koniec wojny Niemcy próbowali spalić klasztor, czemu zapobiegła ofensywa wojsk radzieckich. Mimo prześladowania duchownych w PRL wiara w narodzie nie zginęła, czego dowodem były Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego złożone uroczyście 26 sierpnia 1956 roku. Ciekawym elementem grafiki waloru jest lilia andegaweńska, która bezpośrednio odwołuje się do zdobień szaty Matki Bożej z wizerunku jasnogórskiego. Jak podaje Jan Długosz, 16 kwietnia 1430 doszło do napadu na klasztor jasnogórski. Sprawcami byli husyci z pogranicza Czech i Moraw pod przywództwem kniazia Fryderyka Ostogskiego będącego sprzymierzeńcem księcia litewskiego Witolda pozostającego w tamtym okresie w sporze o sukcesję do tronu litewskiego ze swoim bratem, królem Polski Władysławem Jagiełłą. Powyższe fakty pokazują, że napad mógł mieć charakter polityczny. Sprawcy profanacji pocięli obraz mieczami oraz rozbili go na kawałki. Na polecenie Władysława Jagiełły obraz przewieziono do Krakowa, gdzie renowację przeprowadzili ruscy malarze. Artyści do naprawy dzieła użyli oryginalnych desek z pierwowzoru. Na twarzy Madonny pozostawiono ślady cięć pozostawionych przez rabusiów. Zmianie natomiast uległy ozdoby szaty - Matka Boża została „odziana” w granatową suknię ozdobioną złocistymi liliami. W chrześcijaństwie lilie są symbolem czystości - imię cnotliwej Zuzanny (Szoszona) z księgi Daniela oznacza lilię. W średniowieczu kwiat ten był symbolem Zbawiciela, Sędziego Wszechświata oraz władzy królewskiej. Motyw lilii heraldycznej pochodzi z Persji. Od XII często występuje na diademach cesarskich, koronach i berłach władców Bizantyjskich, skąd przedostał się na Zachód. Lilie są częstym ornamentem szat w XIV wiecznym malarstwie włoskim i francuskim. Lilia, jako symbol heraldyczny została przyjęta przez francuską dynastię królewską Kapetyngów oraz jej boczną linię - Andegawenów. Święci i świeccy członkowie tych rodów byli przedstawiani w szatach ozdobionych liliami. Być może Jagiełło każąc ozdobić szaty liliami, chciał uczcić zmarłą małżonkę Jadwigę, pochodzącą z dynastii Andegawenów? Jedno jest pewne - symbol ten na sukience Maryi odnosi się do jej królewskości. W prawym górnym rogu zamieszczono ozdobny ornament, zaczerpnięty z repusowanych srebrnych ornamentów roślinnych ramy obrazu. Druk w kolorze czarnym i zielonym, poddruk offsetowy niebieski i pomarańczowy.
Podpis:	Prezes - Adam Glapiński Główny Skarbnik - Barbara Jaroszek
Autor:	Projektantem waloru jest Justyna Kopecka. Ryt płyty wykonał Przemysław Krajewski.
W obiegu:	od 21 sierpnia 2017
Drukarnia:	Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, Warszawa
Klauzula:	Banknoty emitowane przez Narodowy Bank Polski są prawnym środkiem płatniczym w Polsce.
Zabezpieczenia:	Walor ten posiada zastosowany poraz pierwszy w polskim banknocie kolekcjonerskim wielokolorowy obraz widoczny w świetle ultrafioletowym (zabezpieczenie to można było podziwiać w banknocie promocyjnym wydrukowanym z okazji sprowadzenie ciała Ignacego Mateszewskiego do Polski z Nowego Jorku). Ten elemnet protekcyjnywykorzystano znajdującą się na rewersie rycinę przedstawiającą uroczystą koronację Cudownego Obrazu z 1717 roku. Widoczny w ultrafioleie kolorowy obraz powstał poprzez zsumowanie wiązek światła emitowanego przez farby farby fluoroscencyjne w kolorze czerwonym, zielonym i niebieskim. Do pozostałych zabezpieczeń można zaliczyć: ▸ nitka zabezpieczająca - widoczna pod światło w lewej części strony przedniej banknotu, z powtarzającym się prostopadle napisem składającym się z oznaczenia nominału „20 ZŁ” oraz jego odbicia lustrzanego; ▸ mikrodruki offsetowe - na awersie powtarzające się napisy „300-LECIE KORONACJI OBRAZU MATKI BOŻEJ JASNOGÓRSKIEJ” (wypełnienie promieniście rozchodzące się pól stanowiących tło), „POD TWOJĄ OBRONĘ ” (faliste linie o zmiennej wysokości liter w wyodrębnionych polach w kolorze niebiesko-bordowym i białym na górnym i dolnym marginesie), na rewersie powtarzające się napisy „NARODOWY BANK POLSKI” (linijka tekstu poniżej dolnej krawędzi ryciny oraz wzdłuż lewej krawędzi ryciny), „300-LECIE KORONACJI OBRAZU MATKI BOŻEJ JASNOGÓRSKIEJ” (linijka tekstu wzdłuż prawej krawędzi ryciny), „NBP” (faliste linie z prawej strony napisu „NARODOWY BANK POLSKI”); ▸ mikrodruki wklęsłodrukowe - na awersie powtarzające się napisy „POD TWOJĄ OBRONĘ” (poniżej i powyżej wyodrębnionego prostokątnego pola w prawym dolnym rogu waloru); ▸ farba zmienna optycznie Spark® live - na rewersie w lewym dolnym rogu lilia andegaweńska zmieniający kolor, w zależności od kąta patrzenia z złotego na zielony przy jednoczesnym wrażeniu ruchu falistego wzoru podczas przechylania banknotu (tzw. efekt Sandune); ▸ farba irydyscentna - na awersie w kolorze złotym 15 gwiazd nad koronami, które są widoczne lub niewidoczne w zależności od kąta patrzenia; ▸ efekt kątowy pojedynczy - na awersie z prawej strony banknotu w dolnym rogu widoczna w zależności od kąta patrzenia liczba „20” w układzie poziomym; ▸ specjalny raster w technice offsetowej - na awersie i rewersie tło powstało dzięki rastrowi składającymi się liczb „20” i „300”, stylizowanych kwiatów lilii, rozet oraz mikrodruków; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym - na awersie w prawej części stylizowana korona Maryi i korona Dzieciątka Jezus w kolorze żółtym, na rewersie widoczny z prawej strony znak NBP składające się prostokątnego sygnetu zawierającego akronim „NBP” oraz logotypu zawierającego nazwę „Narodowy Bank Polski” umieszczonego pomiędzy dwoma poziomymi liniami w kolorze zielonym, numeracja w prawej części banknotu świecąca delikatnie w kolorze zielonym, w lewej części fragment numeracji świecący delikatnie w kolorze pomarańczowym przechodzącym w zielony; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie widoczne korony Maryi i Dzieciątka Jezus oraz nitka zabezpieczająca, na rewersie widoczna stylizowana lilia andegaweńska, seria i numeracja w prawym górnym rogu oraz prawa strona numeracji znajdującej się w lewym dolnym rogu; ▸ oznaczenie dla niewidomych (suche tłoczenie) - na awersie z lewej strony korony w pobliżu dolnego marginesu wyczuwalna dotykiem liczba „XX”.
Uwagi:	Banknot został wyemitowany z okazji 300 lecia koronacji Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej. Nakład do 55 000 sztuk.

‹ Wstecz

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z kwartalnika wydawanego przez PWPW „Człowiek i Dokumenty” nr 46 (artykuł autorstwa Iwony Burczyńskiej-Bogdańskiej i Sławomira Fala: „Banknot kolekcjonerski upamiętniający 300-lecie koronacji obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej”), folderu wydawanego do tego banknotu przez Narodowy Bank Polski oraz stron internetowych: www.nbp.pl;
e-civitas.pl; czestochowa.wyborcza.pl, www.niedziela.pl, pl.wikipedia.org