20 złotych 2015

Nominał:	20 złotych
Data emisji:	11 listopad 2015
Seria i numer:	AB 0005603 (typografia)
Wymiar:	144 mm x 77 mm
Znak wodny: W niezadrukowanym polu wizerunek jelenia wspartego na wici roślinnej zaczerpnięty z bordiury drzwi gnieźnieńskich. Drzwi te prezentują 18 scen z życia świętego Wojciecha, który jako jeden z pierwszych duchownych na ziemi Polskiej podjął się misji chrystianizacji pogan. W chrześcijaństwie jeleń stanowi alegorię świętości. Według dawnych wierzeń jeleń czując zbliżającą się starość, wyciąga z nory węża, który jest uosobieniem szatana. Po ukąszeniu przez gada czując rozchodzący się po jego krwiobiegu jad, pije wodę źródlaną, dzięki której linieje ze starej sierści i odradza się do nowego życia. W tym przypadku symbolika jest oczywista. Dobry chrześcijanin po przyjęciu chrztu pozbywa się grzechu i rozpoczyna nowe życie. Dodatkowo został umieszczony znak filigranowy w postaci liczby „20” w polu znaku wielotonowego.
Awers: Banknot w swojej szacie graficznej nawiązuje do chrztu Polski, który miał miejsce w 966 roku. Wydarzenie to nierozerwalnie kojarzy się z osobą Mieszka I, którego wizerunek wykonany na postawie pocztu królów i książąt polskich Jana Matejki dostrzegamy z prawej strony awersu. Wspiera się on o krzyż, który przypomina o niedawno przyjętej wierze. To dzięki niemu rozpoczął się proces chrystianizacji ziem polskich. Mimo iż data chrztu nie jest pewna, to uznaje się ją za początek państwa polskiego. Z lewej strony znajduje się portret Dąbrówki, która w 965 roku wyszła za mąż za Mieszka I. Związek ten najprawdopodobniej był spowodowany czynnikami politycznymi. W II połowie X wieku Polanie toczyli boje z Wieletami wspieranymi przez Czechów. W wyniku tych walk zginął między innymi brat władcy. Dzięki uzyskaniu poparcia cesarza niemieckiego Ottona I doszło do zawarcia osłabiającego Wieletów przymierza polańsko-czeskiego, którego przypieczętowaniem miał być ślub Mieszka I z córką Bolesława I Srogiego, Dobrawą. Do dzisiaj nie jest wiadomo, czy chrzest był warunkiem porozumienia, czy dobrowolnym wyborem Mieszka I. Do podjęcia decyzji o przyjęciu wiary katolickiej mogła również przyczynić się pobożna Dąbrówka. Z pewnością uczyła ona męża podstaw wiary w Boga i miała ogromny wpływ na szerzenie wiary w naszym kraju - w jej orszaku ślubnym na tereny polskie przybyli chrześcijańscy duchowni. Poprzez przyjęcie chrztu Mieszko I stał się równorzędnym partnerem dla chrześcijańskich władców Europy. Żaden kraj już nie mógł zaatakować Polan pod pretekstem szerzenia wiary chrześcijańskiej. Na dwór przybyli pierwsi wykształceniu w pisaniu doradcy oraz rozpoczęto tworzenie organizacji Kościelnej. W 968 roku w Poznaniu utworzono biskupstwo misyjne na czele z biskupem Jordanem. Duchowni przybyli do Polski przyczynili się do rozwoju kultury i nauki. Z lewej strony portretu księżniczki w tle kielich królewski z Trzemeszna, nazywany również kielichem Dąbrówki. Mimo iż kielich ten wiąże się z postacią Mieszka i Dąbrówki, to powstał on dużo później, najprawdopodobniej za panowania Mieszka Starego około 1180 roku. Naczynie to wykonane z częściowo złoconego srebra do hitlerowskiej grabieży podczas II wojny światowej było przechowywane w kościele kanoników regularnych w Trzemesznie. Po odzyskaniu przez władze Polskie kielich został zwrócony Kościołowi. Obecnie możemy go podziwiać w Muzeum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Czaszę i stopę kielicha zdobią misternie wykonane techniką trybowania i niella sceny będące ilustracjami do starotestamentalnych Ksiąg Samuela i Dawida. Na stopie dominują wyobrażenia przedstawiające proroka Samuela oraz pierwszych królów Izraela: Saula i Dawida. Czarę zdobią podobizny króla Dawida i Salomona oraz proroków Eliasza i Elizeusza. Właściwe odczytanie scen umożliwiają inskrypcje w języku łacińskim. Zgrubienie poniżej czasy kielicha zdobi grawerowana wić winnej latorośli. Bogate zdobienie kielicha sprawiło, że część badaczy sądzi, iż nie był on wykorzystywany do konsekracji wina eucharystycznego, lecz do przechowywania oleju używanego w rycie ordynacji biskupów i królów. Pochodzenie tego unikatowego dzieła złotnictwa nie jest znane. Przyjmuje się, że kielich mógł zostać wykonany w jednym z romańskich ośrodków złotniczych w Europie Zachodniej w okolicach Mozy, Renu lub na terenach Anglii. Cechy ikonografii i wykonania wskazują na związek z malarstwem miniaturowym kręgu klasztornego Regensburg-Prüfening znajdującego się w południowych Niemczech. Nie wykluczone jest, że to unikatowe dzieło sztuki powstało w piastowskiej Polsce. Pomiędzy portretami widoczny fragment dokumentu „Dagome iudex” powstały prawdopodobnie w 991 roku. Oryginalny dokument nie przetrwał próby czasu. Jego treść jest obecnie znana z odpisu streszczenie wykonanego około 1087 roku przez kardynała Deusdedita dla papieża Grzegorza VII. Nazwa dokumentu pochodzi od pierwszych słów tekstu, w którym „Dagome” - Mieszko I i jego żona Oda wraz z synami Lambertem i Mieszkiem oddali kraj pod opiekę papieską. Ponadto szczegółowo opisuje on ówczesne granice kraju Mieszka I. Użyte w tekście nazwy przyczyniają się do powstania bardzo wielu pytań. Obecnie trwają spory między badaczami, co kryje się pod nazwą „Schinesghe”: Gniezno czy być może Szczecin. Dodatkowo rodzi się pytanie, dlaczego Kraków znajduje się na granicy zewnętrznej, skoro od 990 roku był częścią państwa Mieszka I. Czyżby Małopolską wówczas władał z jakiegoś powodu pominięty w dokumencie pierworodny syn władcy Bolesław Chrobry? Kwestią otwartą pozostaje miejsce spisania samego tekstu. Czy był to dwór Mieszka I czy jako przekaz ustny władcy został spisany przez wysłanników papieskich obecnych na zjeździe politycznym wiosną 991 roku w Kwedlinburgu? Sam fakt ofiarowania państwa pod opiekę Stolicy Apostolskiej w tamtych czasach nie był niczym nadzwyczajnym. Niektórzy znawcy średniowiecza uważają, że dokument powstał, aby zapewnić nienaruszalność ziem przeznaczonych dla młodszych synów przed agresją ze strony Bolesława. Inna teza mówi, że Mieszko chciał uchronić się przed roszczeniami Czechów do Śląska, a niektórzy sądzą, że był to zabieg mający umożliwić powstanie niezależnej organizacji kościelnej w Polsce. Na podstawie dokumentu z pewnością możemy za to stwierdzić, że państwo Polskie w tamtym okresie należało do ówczesnych potęg, a struktura kościelna była zależna tylko od papieża. Nad głową Dobrawy można zaobserwować jelenia na wici roślinnej z bordiury drzwi gnieźnieńskich. W górnej części banknotu ornamenty widoczne na kielichu królewskim z Trzemeszna. W prawym dolnym rogu grafika Stauroteki Lednickiej, stanowiącej relikwiarz do przechowywania relikwii Drzewa Świętego Krzyża Chrystusowego. Artefakt ten pochodzący z czasów monarchii pierwszych Piastów został odkryty w 1962 roku na Ostrowiu Lednickim w rozwalisku ściany kościoła, w którym odkryto groby zidentyfikowane jako pochówki członków dynastii Piastów. Uważa się, że to misternie wykonane dzieło powstało w warsztacie bizantyjskim. Jest ono wykonane z pozłacanego brązu uformowanego w kształcie krzyża, oprawionego w czarny bursztyn. Całość była umieszczona w skórzany futerał, na którym, jak wynika z rysunków sporządzonych podczas odkrycia, znajdował się wizerunek Chrystusa na krzyżu. Niestety skóra nie przetrwała wyjęcia z ziemi. Wewnątrz relikwiarza zachował się niewielki fragment materiału wysokiej jakości, w który była zawinięta drzazga z krzyża Chrystusowego. Wycięcia w pojemniku zapewniały, że wierni mogli na własne oczy zobaczyć relikwię, co zapewniało bezpośredni kontakt wiernych z sacrum. Relikwiarz zdobią cztery rozetki oraz wygrawerowany w języku greckim hierogram Chrystusa - litery XC na prawym ramieniu krzyża. Prawdopodobnie ten niezwykle cenny przedmiot stanowił dar Ottona III, ofiarowany Bolesławowi Chrobremu podczas wizyty cesarza z okazji zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku. Z prawej strony banknotu pas z fragmentem wizerunków z bordiury drzwi gnieźnieńskich. Druk w kolorze ciemnoszarym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy niebieski i bordowy.
Rewers: W centrum grafika prezentująca katedrę gnieźnieńską we współczesnym gotycko-barokowym stylu. Kościół ten ma swoje początki za czasów panowania Mieszka I, kiedy to na Wzgórzu Lecha powstała świątynia chrześcijańska o kształcie rotundy prostej z jednym aneksem. Kolejną fazą rozbudowy świątyni stanowiło dobudowanie aneksu, który stał się grobowcem świętego Wojciecha. To tutaj w 1000 roku miała miejsce zjazd gnieźnieński, w wyniku którego ustanowiono pierwszą w Polsce metropolię w Gnieźnie, na której czele stanął arcybiskup Radzim Gaudenty. Około I połowy XI wieku rotundę zastąpiono murowaną katedrą, umieszczając w samym jej centrum grobowiec świętego Wojciecha. Miejsce to pamięta czasy koronacji pierwszego króla Polski Bolesława Chrobrego oraz jego syna. Nie dziwi, więc fakt, że katedrę gnieźnieńską określa się mianem „Mater Ecclesiarum Poloniae”, czyli Matki Kościołów Polski. W 1038 roku bazylika została zniszczona przez czeskiego księcia Brzetysława. Odbudowaną w stylu romańskim świątynię konsekrowano w 1064 roku. Po koronacji w jej murach na króla Polski Bolesława II rozpoczęła się trwająca do 1097 roku rozbudowa mająca na celu powiększenie kościoła. W tym okresie dobudowano masyw z dwiema wieżami. W latach 1103-1104 odbył się tutaj synod z udziałem legata papieskiego dotyczący odnalezienia relikwii świętego Wojciecha. Około 1175 roku świątynia została wyposażona w brązowe Drzwi Gnieźnieńskie. W wyniku pożaru w 1192 roku zniszczeniu uległa spora ilość zabudowań świątyni. Sto lat później odbyła się przedostatnia koronacja królewska Przemysława II. W 1300 roku do grodu wkroczył zbrojnie Wacław II i koronował się na króla. Jak podają źródła historyczne była to ostatnia kornacja w Gnieźnie. W 1331 roku Krzyżacy zrabowali i zniszczyli świątynię. Z inicjatywy arcybiskupa Jarosława Bogori Skotnickiego w 1342 roku rozpoczęto budowę gotyckiej katedry na Wzgórzu Lecha. Prace tak zorganizowano, aby podczas budowy cały czas mogły odbywać się msze i nabożeństwa. Przez kolejne stulecia stopniowo przebiegała dalsza rozbudowa świątyni. Na zlecenie prymasa Macieja Łubieńskiego w latach 1641-1652 przebudowano wnętrze katedry w stylu barokowym. W 1760 roku wybuch pożar. Strawił on dach oraz uszkodził wieże. W następnych latach dokonano kolejnej przebudowy wnętrza w stylu klasycystycznym z elementami barokowymi. Po wkroczeniu do Gniezna na początku XIX wieku wojsk francuskich, świątynię chwilowo wykorzystano jako magazyn zboża. W 1931 roku Pius XI nadał katedrze tytuł bazyliki mniejszej. W 1939 roku hitlerowcy po zajęciu Gniezna zamknęli katedrę. W późniejszym okresie w jej wnętrzu odbywały się koncerty. W trakcie wypierania hitlerowców z miasta w 1945 roku przez sowietów, w wyniku ostrzału zapaliły się hełmy wież i dach. Na przełomie lat 50 i 60 XX wieku odrestaurowano świątynię w stylu gotyckim. W 2016 roku w murach bazyliki odbyły się uroczystości z okazji jubileuszu 1050-lecia rocznicy chrztu Polski. Z prawej strony zadrukowanego pola widnieje kielich królewski z Trzemeszna wykonany między X a XIII wieku który mogliśmy już podziwiać n stronie przedniej waloru. Na walorze czasza kielicha przedstawania Natana i Joba koronujących Dawida na króla. Przedstawione na kielichu wydarzenia historyczne ukazują wręcz idealną współpracę władzy kościelnej i świeckiej. Brzeg czasy zawiera inskrypcję: „: + VNCTIO TAM REGVM QVAM VIRTVS MISTICA VATVM OMNIBVS INDVTIS XP(ISTV)M SVNT SIGNA SALVTIS ” (Tak królów namaszczenie, jak proroków moc mistyczna / Dla tych, co przybrali szatę Chrystusa, znakami są zbawienia). W tle za katedrą widoczny fragment dokumentu z końca X w. „Dagome iudex”. Obok kielichu z lewej strony na wici roślinnej wsparty jest paw zaczerpnięty z borfiury drzwi gieźnińskich. Według dawnych wierzeń chrześcijańskich mięso tego ptaka nigdy nie gnije, a jego ogon symbolizuje niebo. Ponadto paw jest symbolem nieśmiertelności, którą możemy osiągnąć dzięki sakramentowi chrztu. Elementem przykuwającym uwagę jest kostkowa gowica kolumny romańskiej z półkolistym polem zawierający krzyż. Tego typu kolumny zdobiły pierwsze w Polsce kościoły. Bardzo podobną głowicę możemy podziwiać w kościele kanoników regularnych w Trzemesznie. Z lewej strony banknotu pas z fragmentem wizerunków z bordiury drzwi gnieźnieńskich. Ten unikatowy zabytek romańskiej sztuki ludisarskiej został wykonany za poanowania Mieszka III Starego. Druk w kolorze ciemnoszarym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy niebieski, jasnobrązowy i bordowy.
Podpis:	Prezes - Marek Belka Główny Skarbnik - Marek Oleś
Autor:	Projektantem waloru jest Krystian Michalczuk, ryt płyty awersu wykonał Krystian Michalczuk, rewersu Przemysław Krajewski.
W obiegu:	od 12 kwietnia 2016
Drukarnia:	Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, Warszawa
Klauzula:	Banknoty emitowane przez Narodowy Bank Polski są prawnym środkiem płatniczym w Polsce
Zabezpieczenia:	Banknot ten zawiera wiele innowacyjnych zabezpieczeń, między innymi zastosowaną po raz pierwszy na świecie w banknocie nitkę okienkową Active, która jest trudna do porobienia. Nitka tego rodzaju łączy ze sobą najnowocześniejszą technikę soczewek z układem nadrukowanych blisko siebie cienkich linii. Walor ten zawiera również zastosowany po raz pierwszy na świecie optycznie zmienny element w postaci transparentnego hologramu łączącego ze sobą elementy DID™ Wave i DID™ Virtual. Poniżej przedstawiono poszczególne zabezpieczenia zastosowane w tym walorze kolekcjonerskim: ▸nitka okienkowa Active - na rewersie widoczne fragmenty nitki z powtarzającą się naprzemian liczbą „20” i prostopadłym napisem „NBP”, wraz ze zmianą kąta patrzenia następuje zmiana koloru liczby i napisu z ciemnoniebieskiego na jasnoniebieski; ▸mikrodruki offsetowe - na awersie powtarzające się napisy „RZECZPOSPOLITA POLSKA NARODOWY BANK POLSKI” (krawędź zadrukowanego pola z lewej strony waloru), „NARODOWY BANK POLSKI” (faliste linie o zmiennej wysokości liter w wyodrębnionych polach w kolorze niebiesko-bordowym i białym na górnym i dolnym marginesie), liczba „20 ” (wypełnienie liczby „20” w lewym dolnym rogu waloru), na rewersie powtarzające się napisy „RZECZPOSPOLITA POLSKA NARODOWY BANK POLSKI” (krawędź zadrukowanego pola z prawej strony waloru), „NARODOWY BANK POLSKI” (faliste linie o zmiennej wysokości liter w wyodrębnionych polach w kolorze niebiesko-bordowym i białym na górnym i dolnym marginesie), liczba „20 ” (wypełnienie liczby „20” w prawym dolnym rogu waloru); ▸metaliczna farba zmienna optycznie - na rewersie w lewym górnym rogu element zabezpieczający Sparklive® w postaci głowicy kolumny romańskiej z krzyżem płynnie zmieniający kolor, w zależności od kąta patrzenia, z zielonego na niebieski; ▸transparentny hologram - na rewersie na tle ornamentu roślinnego w prawym górnym rogu waloru mieniąca się różnymi kolorami liczba „20”, wizerunek jelenia na wici roślinnej, kielich, faliste linie i ukośne pasy z mikrodrukiem w postaci powtarzającego się napisu „1050. ROCZNICA CHRZTU POLSKI”; ▸recto-verso - elementy planu katedry gnieźnieńskiej wydrukowane po obu stronach banknotu, uzupełniają się pod światło tworząc całość; ▸efekt kątowy pojedynczy - na awersie z prawej strony portretu Dąbrowy widoczny w zależności od kąta patrzenia napis „966 / 2016” w układzie poziomym; ▸specjalny raster w technice wklęsłodruku - na awersie z prawej strony ramienia Mieszka I wizerunek Stauroteki Lednickiej; ▸zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie portret Mieszka I, Stauroteka Lednicka i hologram, na rewersie grafika głowicy kolumny romańskiej oraz pozioma i pionowa numeracja; ▸zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym - na rewersie z lewej strony napis „1050. rocznica / CHRZTU / POLSKI” w kolorze żółtym, niżej logotyp Narodowego Banku Polskiego wraz z zawartym z prawej strony napisem „Narodowy Bank Polski” umieszczony pomiędzy dwiema poziomymi liniami w kolorze żółtym; z prawej strony wizerunek Stauroteki Lednickiej w kolorze niebieskim; numeracja w lewej części banknotu w kolorze zielonym, w prawej części w kolorze pomarańczowym; ▸oznaczenie dla niewidomych (suche tłoczenie) - na awersie w lewym dolnym rogu wyczuwalna dotykiem wyczuwalna dotykiem liczba „XX”.
Uwagi:	Banknot został wyemitowany z okazji 1050 rocznicy chrztu Polskiego. Nakład 30 500 sztuk.
Ciekawostki:	Oznaczenie serii AB może być inicjałem od angielskiego wyrażenia „Anniversary of the Baptism” (rocznica chrztu).

‹ Wstecz

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z folderu wydawanego do tego banknotu przez Narodowy Bank Polski oraz strony internetowej Narodowego Banku Polskiego www.nbp.pl, culture.pl, chrzest966.pl, niezalezna.pl, areopag21.pl