10 złotych 2008
| Nominał: | 10 złotych |
| Data emisji: | 4 czerwca 2008 |
| Seria i numer: | ON 0032460 (ON nawiązuje do inicjałów „Odzyskania Niepodległość”) |
| Wymiar: | 138 mm x 69 mm |
| Znak wodny: | Wielotonowy, w niezadrukowanym polu wizerunek profilu głowy marszałka Józefa Piłsudskiego. Dodatkowo został umieszczony znak filigranowy w postaci wartości nominału „10” w polu znaku wielotonowego. |
Awers:
Z prawej strony zamieszczono portret twórcy Legionów Polskich, Marszałka Józefa Piłsudskiego. Urodził się on w 1867 roku w ubogiej rodzinie ziemiańskiej w Zułowie na Litwie. Od najmłodszych lat rodzice uczyli go miłości do ojczyzny. W latach 1877-1885 uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum w Wilnie. Stanowczo przeciwstawiał się rusyfikacji, o czym świadczy aktywny udział w tajnym kółku samokształcącym „Spójnia”. Po zdaniu matury w 1885 roku rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Charkowie, gdzie rozpoczął działalność niepodległościową, co skutkowało wydaleniem go po roku nauki z uczelni. W 1887 roku został aresztowany w związku z oskarżeniem o udział w spisku na życie cara Aleksandra III Romanowa i zesłany w głąb Syberii na pięć lat.
Po ukończeniu kary w 1893 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie po roku został członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego i redaktorem pisma „Robotnik”. W 1900 roku jako jeden z przywódców partii został ponownie aresztowany i
osadzony w Cytadeli Warszawskiej. Dzięki upozorowaniu choroby umysłowej został przeniesiony do szpitala w Petersburgu, skąd rok później zdołał zbiec do Galicji. W latach 1901-1902 przebywał w Londynie. Po powrocie do Galicji dalej prowadził działalność niepodległościową. Podczas wojny między Rosją i Japonią wyjechał do Tokio gdzie prowadził nieudane negocjacje z rządem Mikada odnośnie utworzenia legionów polskich w zaborze rosyjskim. Zdołał jednak uzyskać zaopatrzenie w broń dla PPS oraz pomoc utworzonej przy partii Organizacji Bojowej PPS. W 1905 roku w Rosji wybuchła rewolucja. Koncepcja powstania Piłsudskiego nie spotkała się z aprobatą części działaczy partii. Na IX Zjeździe partii w 1906 roku doszło do rozłamu w PPS. Grupa osób związana z Piłsudskim założyła Polską Partię Socjalistyczną-Frakcję Rewolucyjną. Z czasem rewolucja wygasała. Nasilające się represje przyczyniły się do osłabnięcia działalności Organizacji Bojowej. Piłsudski duże nadzieje wiązał z organizacjami paramilitarnymi. Pod koniec
czerwca 1908 roku we Lwowie z jego inicjatywy powstał „Związek Walki Czynnej”. W roku 1910 w zaborze austriackim utworzono „Związek Strzelecki” we Lwowie i „Towarzystwo Strzeleckie” w Krakowie. Piłsudski sądził, że w przypadku wybuchu wojny w Europie Rosjanie bez walki wycofają się na lewy brzeg Wisły, a oddziały kadrowe z Galicji wyzwolą w ludności patriotyzm, dzięki czemu powstanie ogólnonarodowa armia. W 1912 roku został Komendantem Głównym Związków Strzeleckich.
Po wybuchu I wojny światowej za zgodą Austrii powołał do życia „I Kompanię Kadrową”, która wkroczyła 6 sierpnia do Królestwa Polskiego z zamiarem wywołania powstania antyrosyjskiego. Akcja ta mimo rozpowszechnienia propagandowych informacji o utworzeniu w Warszawie Rządu Narodowego nie powiodła się. Dodatkowo niezadowolenie Kielczan wywołane wkroczeniem do miasta strzelców, przyczyniło się do utworzenia przez polityków proaustriackich Naczelnego Komitetu Narodowego, który
objął zwierzchnictwo nad utworzonymi 27 sierpnia 1914 roku Legionami Polskimi. Piłsudski, czując się odrzucony, w konspiracji w 1914 roku utworzył „Polską Organizację Wojskową” mającą organizować akcje dywersyjne na tyłach Rosjan. Krytykował również Departament Wojskowy za zbytnią uległość wobec Austrii. Jego autorytet rósł wśród jego współpracowników. W wyniku lekceważenia Legionów Polskich przez państwa centralne w lipcu 1916 roku zrezygnował z dowództwa. Po ogłoszeniu przez państwa centralne „Aktu 5 listopada” i powołaniu „Tymczasowej Rady Stanu” Piłsudski jeszcze raz postanowił jeszcze raz podjąć współpracę z państwami centralnymi w celu uregulowania sprawy Polskiej. Po objęciu zwierzchnictwa nad Komisją Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu szybko zauważył, że Niemcy i Austro-Węgry nie dbają o interesy Polaków i zrezygnował ze stanowiska, namawiając legionistów do odmowy złożenia przysięgi na wierność cesarzom Austrii i Niemiec, za co został aresztowany i osadzony w więzieniu w Magdeburgu co
korzystnie wpłynęło na jego autorytet.
Po uwolnieniu z więzienia przybył 10 listopada 1918 roku do Warszawy, gdzie na dworcu kolejowym został entuzjastycznie przyjęty. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową, a dzień później otrzymał misję utworzenia rządu. 14 listopada z rąk Rady Regencyjnej otrzymał pełnię władzy, a 22 listopada otrzymał funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. W pierwszych miesiącach swych rządów dążył do zjednoczenia wszystkich partii polskich. Widząc jednak, że partie lewicowe pod dowództwem Daszyńsiego i Moraczewskiego są niechętne konsolidacji, porozumiał się z Komitetem Narodowym Polskim popieranym przez Francję i Anglię, doprowadzając do powstania koalicyjnego rządu I. Paderewskiego. Po wyborach parlamentarnych Sejm Ustawodawczy powierzył mu ponownie funkcję Naczelnika Państwa. Widząc ciągle zagrożenie ze strony Rosjan, był zwolennikiem utworzenia pasa państw narodowych na wschód od Polski. Efektem tych działań był wybuch wojny z bolszewikami trwającej od 1919
roku. 19 marca 1920 roku Piłsudski otrzymał stopień Pierwszego Marszałka Polski. Kilka miesięcy później doszło do spektakularnego zwycięstwa nad bolszewikami w bitwie warszawskiej znanej jako „Cud nad Wisłą”. Mimo iż wojna ta zakończyła się sukcesem militarnym to dla Marszałka była porażkom polityczną. Na mocy pokoju ryskiego Polska otrzymała Wschodnią Galicję. Uchwalona w 1921 roku konstytucja marcowa w znaczny stopniu ograniczała kompetencje przyszłego prezydenta Polski. W tej sytuacji Piłsudski postanowił nie kandydować w wyborach prezydenckich. Po zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza przez prawicowe ugrupowanie w 1923 roku wycofał się z życia politycznego i zamieszkał w Sulejówku, gdzie zajął się twórczością literacką. W tym okresie prowadził akcję propagandową, krytykując ugrupowania nacjonalistyczne prawicy i blok Chejno-Piasta jednocześnie rozbudowując swoją legendę.
Kolejne upadające rządy, brak zgody na scenie politycznej oraz kryzys gospodarczy zmusił do powrotu Marszałka
do polityki. 12 maja 1926 roku na czele wiernych mu oddziałów udał się w kierunku Warszawy, gdzie dokonał zbrojnego zamachu stanu nazywanego „przewrotem majowym”. Świadomy ograniczeń kompetencji prezydenta zrezygnował z tej funkcji, zostając ministrem spraw wojskowych, Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych oraz dwukrotnie premierem w latach 1926 - 1928 i 1930. Rozpoczął się okres w polskiej historii nazywany „sanacją” (uzdrowieniem). Dzięki zręcznemu ośmieszaniu przeciwników i poparciu społecznemu Marszałek sprawował władzę autorytarną. W wyniku częściowo sfałszowanym wyborom w 1930 roku sanacja wygrała w wyborach parlamentarnych i obóz Piłsudskiego posiadł pełnie władzy, co dawało mu możliwość zmiany konstytucji. Konstytucja kwietniowa uchwalona w 1935 roku dawała pełnię władzy prezydentowi, który nie ponosił przed nikim odpowiedzialności za swoje czyny. W polityce zagranicznej dążył do równowagi w stosunkach z ZSSR (pakt o nieagresji z roku 1932) i Niemcami (1934). Decyzje polityczne
stopniowo przekazywał swoim współpracownikom, pozostawiając dla siebie kwestie nominacji oficerskich i generalskich. Ogromnym zaskoczeniem dla narodu była nagła śmierć Marszałka 12 maja 1935 roku. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodu oddającego cześć wielkiemu rodakowi, który już za życia stał się legendą symbolizującą odrodzenie Polski po latach niewoli. Jego ciało złożono w krypcie Św. Leonarda na Wawelu, a jego serce zgodnie z ostatnią wolą zmarłego w srebrnej urnie przewieziono do Wilna, gdzie spoczęło w grobie jego matki, na cmentarzu „na Rossie”.
Z lewej strony wizerunek Belwederu, który w latach 1918-1922 był siedzibą Naczelnika Państwa. Pierwotnie w miejscu obecnego pałacu znajdował się podmiejski pałacyk wybudowany w latach 1659-1660 przez Krzysztofa Zygmunta Paca dla swojej żony Klary. Ze względu na unikatowe walory przyrodnicze posiadłość zaczęto nazywać z włoska „Belvedere”. W 1685 roku Belweder przeszedł w ręce przybranego syna Paców, Kazimierza Michała Paca, który dwa lata później sprzedał majątek cześnikowej trockiej Katarzynie Michałowskiej. Na początku XVIII wieku pałac powrócił do Paców, którzy około 1740 roku w miejscu starego pałacu wznieśli barokowy piętrowy budynek zaprojektowany przez Józefa Fontanę. W późniejszym okresie posiadłość nabyła rodzina Lubomirskich. W 1767 roku teren wraz z pałacem stał się własnością króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1768 roku w północnej oficynie pałacu otwarto fabrykę porcelany i fajansu. Po śmierci ostatniego króla Polski Belweder stał się
własnością jego bratanka Józefa Poniatowskiego, który za długi oddał majątek Onufremu Kickiemu w 1808 roku. Dziesięć lat później córka Onufrego Kickiego Teresa Kicka sprzedała Belweder rządowi Królestwa Polskiego. W latach 1818-1822 pałac został przebudowany według projektu Jakuba Kubickiego w stylu klasycystycznym. Piętrowy pałac z czterokolumnowymi portykami jońskimi posiadał dwa skrzydła. W murach rezydencji zamieszkał wielki książę Konstanty wraz z żoną. W Belwederze kilkukrotnie miał koncerty sam Chopin. Brak miejsca na budynki gospodarcze wymusił zakup działki położonej nieopodal i w latach 1819-1820 wzniesiono tam trójskrzydłowy pawilon mieszczący stajnie i wozownię. O ogród w Belwederze dbali obywatele skazani za wykroczenia. W trakcie ataku na Belweder podczas nocy listopadowej (29 listopada 1830) powstańcom nie udało się schwytać księcia Konstantego, ponieważ wcześniej udało mu się uciec. Po upadku powstania Belweder stał się rezydencją carską. Podczas I wojny światowej (1915-1918) w pałacu
mieszkał gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler. Po odzyskaniu niepodległości od 1918 do 1922 roku Belweder stał się siedzibą Piłsudskiego. Podczas przewrotu majowego, 12 maja 1926 roku w wyniku zagrożenia ze strony Piłsudskiego ówczesny prezydent Stanisław Wojciechowski polecił rządowi Witosa, aby przeniósł się do Belwederu. W wyniku naporu wojsk Piłsudskiego 14 maja oddziały wierne rządowi zostały zmuszone do ewakuacji. Podczas ataku dwa pociski artyleryjskie trafiły w pałac. Po zakończonym sukcesem przewrocie w Belwederze zamieszkał Piłsudski wraz z rodziną. Po śmierci Marszałka w pałacu w latach 1935-1939 mieściło się muzeum poświęcone jego pamięci. W trakcie II wojny światowej 5 października 1939 roku Belweder odwiedził Adolf Hitler. W listopadzie 1939 roku Adolf Hitler zaakceptował projekt Josepha Goebbelsa nakazujący zamknięcie muzeum Józefa Piłsudskiego. Zgromadzone zbiory przewieziono do Muzeum Narodowego, gdzie w znacznym stopniu uległy zniszczeniu. Belweder stał się
siedzibą generalnego gubernatora Hansa Franka. Lata 1940-1943 upłynęły na licznych przebudowach. Dach pokryto miedzianą blachą, przebudowano północno-wschodnie skrzydło, wymieniając drewniane stropy na ogniotrwałe, posadzkę sieni głównej wyłożono czarnym marmurem, a ściany pomalowano na czerwono. Po upadku powstania warszawskiego Niemcy w ścianach budowli wywiercili dziury na dynamit, jednak nie wysadzili pałacu w powietrze. W PRL w latach 1945-1952 Belweder był siedzibą Bolesława Bieruta, a do 1952 roku przewodniczącego Rady Państwa. W okresie między 1951 a 1955 rokiem odbywały się tutaj zebrania najwyższych władz państwowych związane z odbudową Warszawy. W 1989 roku pałac stał się rezydencją prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, a od 1990 siedzibą prezydenta Lecha Wałęsy, który w 1994 zadecydował o przeniesieniu siedziby prezydenta do pałacu Rady Ministrów. Od 2010 Belweder pełni funkcję siedziby Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Druk w kolorze brązowym - wklęsłodruk, poddruk offsetowy pomarańczowy i czerwony.
|
Rewers:
Z lewej strony ilustracja Orła Białego według wzoru z 1919 roku używanego w latach 1919-1923 na markach polskich, które były pierwszymi pieniądzmi emitowanymi przez niepodległe państwo polskie. W momencie uzyskania niezależności od zaborców w listopadzie 1918 roku rozpoczął się spór o wygląd godła odrodzonej Rzeczpospolitej. Władze socjalistycznego rządu Jędrzeja Moraczewskiego wydały dyrektywę ministra spraw wewnętrznych Stanisława Thugutta nakazującą usunięcie z głowy orła korony, uzasadniając to republikańskim charakterem odrodzonego kraju. Pod naciskiem opinii publicznej postanowiono pozostawić koronę jako symbol suwerennego, zjednoczonego państwa. Ogłoszony w 1919 roku konkurs na wzór herbu państwowego nie wyłonił zwycięzcy. Na mocy ustawy uchwalonej przez Sejm 1 sierpnia 1919 roku postanowiono, że nowy herb ma być podobny do tego z okresu przed rozbiorami, dzięki czemu źródłem weny twórczej dla projektantów stał się klasycystyczny orzeł z II połowy XVIII wieku. Znany obecnie wzór orła z 1919
roku jest prawdopodobnie wynikiem współpracy Jan Skotnickiego, malarza Józef Mehoffer i historyka Stanisława Łoza. Nawiązanie do klasycystycznego orła z przełomu XVIII i XIX miało symbolizować ciągłość państwowości polskiej. Orła umieszczono na nowożytniej francuskiej tarczy. Wzór ten był traktowany jako tymczasowy, gdyż trwały jeszcze walki o granice państwa. Mimo tymczasowego charakteru herb ten obowiązywał aż do 1927 roku. Wiele osób uważa ten projekt za nieudany pod względem plastycznym i heraldycznym. Zarzucano, że forma graficzna herbu nie jest zgodna z duchem czasu, a samego orła porównywano do gęsi. Mimo to obecnie część społeczeństwa oponuje za przywróceniem tego symbolu narodowego.
W centrum znajdujący się na Placu Józefa Piłsudskiego w Kielcach, przy ulicy Piotra Ściegiennego pomnik Czynu Legionowego, zwany „czwórką strzelecką”. Projekt monumentu z gipsu po kryzysie przysięgłych w 1917 roku wykonał krakowski artysta Jan Raszka. Prezentował on czterech polskich żołnierzy symbolizujących Królestwo Polskie, Małopolskę, Śląsk i Wielkopolskę. Projekt umieszczony w Muzeum Narodowym w Krakowie wywołał zaciekawienie Kielczan pamiętających sierpień 1914 roku, kiedy to I Kompania Kadrowa pod dowództwem Piłsudskiego wkroczyła do Kielc. W 1937 roku postanowiono upamiętnić odzyskanie niepodległości między innymi poprzez wykonanie pomnika upamiętniającego Legiony Polskie. Wykonanie rzeźby zlecono Raszkowi. Pomnik wysoki na blisko 8 metrów składający cokołu i osadzonego na nim postumentu wykonano z kamienia obłożonego granitową okładziną sprowadzoną z Janowej Doliny koło Krzemieńca. Całość wieńczyły 2,5-metrowe postacie
legionistów. Po uroczystej mszy 2 października 1938 roku odsłonięcia pomnika dokonał gen. Kazimierz Sosnkowski i ówczesny minister komunikacji Juliusz Urlich. Ograniczone fundusze spowodowały, że rzeźbę wykonano z patynowego gipsu. W wyniku wybuchu II wojny światowej nie wykonano planowanego brązowego odlewu. Podczas walk Niemcy zniszczyli rzeźbę. Ocalały postument władze komunistyczne nakazały rozebrać. Na pozostawionym fundamencie usytuowano drewnianą makietę budowanego w Warszawie Pałacu Kultury i Nauki będącego darem Stalina dla bratniego narodu polskiego. Dopiero w latach 80 odżył pomysł odbudowy pomnika. Przed 12 sierpnia 1981 roku na drzewie w pobliżu Placu Józefa Piłsudskiego umieszczono metalową tablicę informującą, że nieopodal stał Pomnik Czynu Legionowego. Dalsze działania mające przywrócić symbol Legionów Polskich przerwał stan wojenny. W 1984 roku na skwerze postawiono niewielki kamień z napisem „1914-1984”, który przetrwał do dziś. W 1988 roku władze kieleckie powołały
Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Czynu Legionowego. Aby być wiernym oryginalnemu dziełu, wypożyczono z Wrocławia zachowaną makietę projektu Raszki w skali 1:14. Wykonania rzeźby podjął się Stefan Maj. Po zgromadzeniu funduszy i materiałów postanowiono ponownie sprowadzić granit z Janowej Doliny, lecz tamtejszy kamieniołom był już dawno nieczynny. Zdecydowano więc o wykorzystaniu głazu narzutowego o podobnej kolorystyce jak pierwowzór. Dzięki zaangażowaniu wielu instytucji państwowych i pasjonatów historii w 1990 roku wybudowano nowy fundament i postument. Rzeźba została ustawiona 25 maja 1991 roku, aby odwiedzający 3 czerwca Kielce syn legionisty, papież Jan Paweł II mógł błogosławić pomnik. Uroczystego osłonięcia dokonano tego samego roku w przeddzień wkroczenia do miasta kolejnego Marszu Szlakiem Kadrówki. Offset - kolorystyka jak na awersie.
|
| Podpis: |
Prezes - Sławomir Stanisław Skrzypek Główny Skarbnik - Monika Nowosielska |
| Autor: | Projektantem waloru jest Jan Maciej Kopecki (naczelny grafik PWPW), ryt płyty wykonał również Kopecki. Gilosze wykonali wspólnie Agnieszka Próchnik i Paweł Kosiński. |
| W obiegu: | od 30 października 2008 | Drukarnia: | Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, Warszawa |
| Klauzula: | Banknoty emitowane przez Narodowy Bank Polski są prawnym środkiem płatniczym w Polsce |
| Zabezpieczenia: |
Do zabezpieczeń można zaliczyć: ▸ nitka zabezpieczająca z powtarzającym się napisem „10 ZŁ” wykonanym mikrodrukiem oraz jego odbiciem lustrzanym; ▸ mikrodruki offsetowe i stalorytnicze - na awersie powtarzające się napisy „NARODOWY BANK POLSKI”, ”RZECZPOSPOLITA POLSKA”, „10”, „10 ZŁ”, „DZIESIĘĆ ZŁOTYCH”, na rewersie powtarzające się napisy „NARODOWY BANK POLSKI”, ”RZECZPOSPOLITA POLSKA”, „10”, „ZŁ”; ▸ farba zmienna optycznie - na rewersie w prawym dolnym rogu oznaczenie nominału „10” zmieniające kolor z fioletoworóżowego na zielony; ▸ recto-verso - elementy przedstawiające Marszałka w żołnierskim płaszczu i czapce, opartego o krawędź okopu (obserwuje - jak możemy się domyślać - pole walki) wydrukowane po obu stronach banknotu, uzupełniają się pod światło, tworząc całość; ▸ efekt kątowy pojedynczy - na awersie z prawej strony portretu Piłsudskiego widoczny w zależności od kąta patrzenia napis „2008” w układzie pionowym; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie widoczny fragment liczy „10” w lewym górnym rogu, skrajne litery napisu „NARODOWY BANK POLSKI” na górze waloru, początek pionowego tekstu „DZIESIĘĆ ZŁOTYCH” z lewej strony, orzełek, element recto-verso, Belweder, portret Marszałka z podpisem oraz pionowe pole z napisem „1918” bez dolnego prawego rogu, fragmenty tła giloszowego, data i podpisy władz banku, na rewersie widoczny orzełek, pomnik partyzantów, element recto-verso, klauzula, wyodrębnione pole z mikrodrukami z lewej strony wraz z pionową numeracją, liczba „10” i skrót „NBP” na lewym brzegu banknotu oraz liczba „10” w prawym dolnym rogu; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym (długość fali 365 nm) - na rewersie dziewięć odznaczeń wojskowych tworzących łuk, pojawiających się w środkowej części w kolorze niebieskim (dla fali o długośći 254 nm w kolorze czerwonym), oznaczenie serii i numeru z lewej strony w układzie pionowym w kolorze zielonym; ▸ oznaczenie dla niewidomych (suche tłoczenie) - „X” na awersie w lewym dolnym rogu wyczuwalne dotykiem. |
| Uwagi: | Banknot został wyemitowany z okazji 90 rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę. Szata graficzna waloru nawiązuje do Józefa Piłsudskiego, który w świadomości większości Polaków jest kojarzony z odzyskaniem niepodległości. To między innymi dzięki jego działaniom nasz kraj odzyskał niepodległość. Ponadto możemy dostrzec miejsca związane z jego życiem (Belweder) oraz działalnością niepodległościową (pomnik Legionistów). Nakład emisji wyniósł 80000 sztuk. |
Do opisu banknotu wykorzystano informacje z katalogu Pana Czesława Miłczaka „Banknoty polskie i wzory”
z 2012 roku (Tom II) i strony internetowej Narodowego Banku Polskiego www.nbp.pl, jpilsudski.org, encyklopedia.pwn.pl, swietokrzyskie.org.pl, pl.wikipedia.org
© 2013-2019 Wszelkie prawa zastrzeżone
Created by Jaro
Created by Jaro