5 koron 1994 - Estonia

Nominał:	5 koron
Data emisji:	1994
Seria i numer:	CJ 976266
Wymiar:	139 mm x 69 mm
Znak wodny:	Wizerunek trzech lwów widniejących na godle Estonii. Znak wodny jest podzielony na dwie części. Z prawej strony w na rewersie w niezadrukowanym polu widać głowy, przednie nogi i ciało lwów. Natomiast z lewej strony na marginesie widać tylnie nogi lwów.
Awers: W środkowej części portret estońskiego szachisty Paula Keresa (1916-1975) nazywanego „Księciem Szachów”. Urodził się on w 1916 roku w Narwie. W tajniki gry w szachy wprowadził go ojciec i starszy brata Haralda. Jako uczeń wygrał trzy turnieje. Już wtedy słynął z agresywnej i błyskotliwej gry. Podczas studiów matematycznych na Uniwersytecie w Tartu w latach 1937-1941 wielokrtnie reprezentował uczelnię w turniejach międzyuczelninanych. W 1935 roku po raz pierwszy zdobył tytuł mistrza Estonii pokonując Gunnara Friedemanna. W okresie międzywojennym w 1935 roku grał na I szachownicy reprezentacji Estonii w 6. Olimpiadzie Szachowej w Warszawie, gdzie okrzyknięto go nową gwiazdą, dzięki czemu dołączył do światowej czołówki szachistów. W 1936 roku obronił tytuł mistrza Estonii pokonując Paula Schmidta. Rok 1937 był dla niego bardzo udany. Wygrał wtedy turniej w Tainie, Pradze i Wiedniu. Te i wiele innych zwycięstw zaowocowały zaproszeniem go na renomowany turniej w Semmeringu, który potwierdził jego dominację. Pokonał wówczas Finea, Jose Raúal Capablanca, Ericha Eliskasesa i Reshevskyego. Jednym z większych jego osiągnięć był zwycięstwo w silnie obsadzonym turnieju AVRO, który odbył się w 1938 roku w kilku holenderski miastach. Zwyciężając turniej pozostawił w pokonanym polu między innymi legendarnego Michaiła Botwinnika i stał sie pretendentem do meczu o mistrzostwo świata z ówczesnym mistrzem Alechinem. Wybuch II wojny światowej przekreślił organizacje meczu między Keresem a Alechinem. Keres powrócił do studiowania, skupiając sie bardziej na nauce niż na karierze szachowej. W chwili wybuchu II wojny światowej przebywał w Buenos Aires na Olimpiadzie szachowej. Pozostał jednak w Argentynie gdzie wziął jeszcze udział w międzynarodowym turnieju zajmując pierwsze miejsce wraz z Miguelem Najdorfem. Na przełomie 1939 i 1940 roku rozegrał 14 pojedynków z byłym mistrzem świata Maxem Euwe. Walka była zacięta, lecz zwycięzcą został estoński zawodnik. Od 1940 roku Estonia znalazła się pod sowiecką okupacją. W 1940 roku Keres uczestniczył w silnie obsadzonych mistrzostwach Związku Radzieckiego, gdzie zajął czwarte miejsce, przegrywając między innymi z obrońcą tytułu Michaiłem Botwinnikiem. W 1941 roku zorganizowano turniej, na który zaproszono sześciu najlepszych zawodników z mistrzostwa z 1940 roku. Mecze odbyły się w Leningradzie i Moskwie. Ponownie wygrał Botwinnik. Na drugim miejscu uplasował sie Keres. W czerwcu 1941 roku Estonię zajęli Niemcy. W 1942 i 1943 Keres i Alechin brali udział w czterech turniejach organizowanych przez Ehrhardta Posta. Podczas turnieju w Salzburgu, Indywidualnych Mistrzostwach Europy w szachach w 1942 oraz na w Międzynarodowym turnieju w Pradze w 1943 roku wygrał Alechin. Dopiero podczas kolejnego turnieju obaj rywale podzielili między sobą pierwsze miejsce. Wygrał wszystkie 15 meczów w 1942 podczas mistrzostw Estonii. Rok później zawitał do Poznania, gdzie nikt z nim wygrał. Podczas turnieju w Lidköping w 1944 roku był drugi. Szykanowany przez władzę sowiecką został wykluczony z radiowego meczu między ZSRR a USA w 1945. Został imstrzem Estonii w 1945 roku. Na międzynarodową sceną powrócił dopiero w 1946 roku w radiowym meczu między ZSRR a Wielką Brytanią. Po śmierci Alechina zorganizowano w 1948 turniej mający wyłonić nowego mistrza świata. Na turniej odbywający się wspólnie w Hadze i Moskwie zaproszono tylko pięciu zawodników. Zwycięzcą został Botwinnik. Keres zajął dzielone III-IV miejsce. Podejrzewa się, że Keres został poinstruowany przez sowietów jak ma grać z Botwinnikiem. W latach 1948-1975 sześciokrotnie brał udział w turniejach pretendentów, pięć razy zajmując II miejsce. W mistrzostwach Związku Radzieckiego zwyciężał trzykrotnie (Leningrad 1947, Moskwa 1950 i 1951). Wygrał kolejno turnieje w Pärnu w 1947, Szczawnie-Zdrój w 1950 i Budapeszcie w 1952. Zmuszony do przyjęcia obywatelstwa radzieckiego reprezentował ZSRR na siedmiu Olimpiadach szachowych zdobywając 7 medali w drużynie i 5 złotych medali indywidualnie. W kolejnych latach odnosił wiele sukcesów. Po 1964 roku został trenerem międzynarodowego sowieckiego zespołu. W 1963 roku zajął wspólnie z Tigranem Petrosanem pierwsze miejsce w silnie obstawionym Piatigorsky Cup w Los Angeles. Rok później ponownie dzielił pierwsze miejsce z Tigranem Petrosjanem tym razem w Buenos Aires. Ostatni wielki turniej wygrał w 1975 roku w Talinie. Podczas powrotu z turnieju w Vancouver w 1975 roku dostał ataku serca. Zmarł 5 czerwca tegoż samego roku w Helsinkach. Pochowano go w Talinie. Był on jednym z najlepszych szachistów w historii. Z prawej strony portretu fragment szachownicy z dwoma figurami (biały skoczek i czarny pion). W prawym górnym rogu widnieje logo Banku Estonii. Składa się ono z okręgu wewnątrz którego zamieszczono godło Estonii. W otoku znajduje się napis „ESTI PANK” oraz stylizowane liście dębu. W prawym dolnym rogu widnieje grafika prezentująca chabra bławatka. W wyniku konkursu przeprowadzonego przez Estońskie Towarzystwo Ochrony Przyrody w telewizji w latach 1967-1968 roślina ta została ogłoszona kwiatem narodowym. Chaber został wybrany ze względu na dekoracyjny wygląd, ogólną popularność oraz łatwość zastosowania jako motywu artstycznego. W 1968 roku wśród Esończyków pojawiły się pierwsze oznaki oporu przeciw sowieckiej okupacji. Do wyboru chabra jako symbolu narodowego mogła przyczynić się flaga Estonii, której używania zabronili sowieci. Widniejący na niej kolor niebiski był był zdefiniowany jako chabrowy, w wyniku czego bławatek stał sie symbolem oporu. Trudno w to uwierzyć, ale władze radzieckie zabroniły umieszczania chabra w sferze publicznej. Tak więc, na 100-lecie Festiwalu Piosenki Estońskiej w 1969 chabry użyte jako dekoracja zostały pomalowane na czerwono i przedstawione jako goździki. Chaber rośnie na estońskiej ziemi od ponad 10000 lat, od czasu przybycia pierwszych ludzi na Północ Europy. Roślina ta powszechnie występuje na polach uprawnych wśród żyta, przez co w świadomości Estończyków utrwalił się związek między tym kwiatem a chlebem codziennym. Mimo iż chaber uznawany jest za chwast przez tysiące lat nie zniknął pól. Stało się tak dzięki upodobnieniu się swego nieodłącznego towarzysza, którym jest żyto. W wyniku podobieństwa nasion nie da się całkowicie odseparować od siebie obu gatunkow. Najważniejszą cechą cyklu życia obu gatunków jest okres kiełkowania, który przypada na jesień. Z nasion, które wykiełkowały na jesieni w drugim roku urośnie kwiat z rozgałęzioną łodygą. Chaber znany jest w medycynie od wieków. Ułożone w cienkie warstwy płatki kwiatów należy szybko wysuszyć w zaciemnionym miejscu, gdyż w przeciwnym razie zblakną i staną się bezwartościowe. Wysuszone płatki mogą służyć, jako kompres łagodzący skutki zapalenia oczu. Napar z kwiatów zalecany jest przy chorobach nerek. Z nektaru tego kwiata pszczoły wytwarzają przepyszny miód. W tradycji estońskiej chaber jest również częścią świątecznego dziewczęcego wianka. Druk w kolorze czarnym i jasnobrązowym - wklęsłodruk. Poddruk offsetowy wielokolorowy.
Rewers: Na rewersie zamieszczono zabytki trzeciego największego miasta Estonii o nazwie Narwa. Ukazany krajobraz powstał najprawdopodobniej na podstawie przedwojennych zdjęć, gdyż część z przedstawionych zabytków uległa zniszczeniu podczas wojny i nigdy nie została odbudowana. Z lewej strony widzimy ufundowany przez Duńczyków w 1256 roku zamek Hermannn (również Hermannsfeste, zamek Herman, zamek Narwa). W XIII wieku Duńczycy podbili północną Estonię. Po przekroczeniu rzeki Narwy wybudowali drewnianą graniczną warownię w pobliżu starej drogi. dziedziniec. W połowie XIV wieku dodano duży dziedziniec gdzie mieszkańcy w razie napadu na miasto mogli sie schronić. W okresie rządów duńskich Narwa nie była otoczona murem. W 1347 roku król Danii Waldemar IV sprzedał północną Estonie, w tym Narwę Zakonowi Kawalerów Mieczowych, którzy przekształcili budynek w klasztor. Warownia w większej części zachowała plan ogólny z ogromnymi skrzydłami i dziedzińcem na środku. Zakon musiał dokończyć budowę Wieży Hermann, gdyż na przeciwległym brzegu Narwy Rosjanie wybudowali w 1492 zamek Ivangorod Castle. Wybudowano mur otaczający zamek, który niestety nie przetrwał do dzisiejszych czasów. Na podstawie opisów wiadomo, że miał cztery bramy: brama Viru na zachodzie, brama Herd na północy, brama Stara prowadząca do portu rzecznego na wschodzie oraz Brama Mała na południu. Bramy poprzedzone mostami zwodzonymi były pokryte żelaznymi płytami. Miasto otoczono fosą, a murów strzegło siedem wież. Pod koniec panowania zakonu kilka średniowiecznych wież zostało zaadaptowanych na wieże armatnie (dwie zrekonstruowane wieże można zobaczyć w zachodnim dziedzińcu zamkowym). Z tyłu na Zamku Hermann widoczny jest fragment ortodoksyjnej katedry Przemienienia Pańskiego zniszczonej w 1944 roku. Świątynia była wybudowana na planie prostokąta i pochodziła prawdopodobnie z XV wieku, jednak nagrobek w podłodze z datą 1314 sugeruje XIV wieku. Mury budowli były wykonane z kamienia wapiennego. W katedrze zastosowano sklepienie krzyżowe. Północną ścianę wspierały dwie potężne przypory. Pierwotnie był to kościół katolicki Marii Dziewicy, lecz z czasem przekształcono go w luterański kościół Świętego Jana Jerozolimskiego. Narwa w 1704 roku została zajęta przez Piotra I, a kościół został przemianowany w 1708 w prawosławny kościół Przemienienia Pańskiego. Przy budowie cerkwi uczestniczył Domenico Trezzini. W kaplicy głównej ściany pokryto pięknymi, oryginalny ikonami. Dzwonnica katedry wybudowana w 1843 roku miała wysokość około 15 metrów. Wcześniejsza drewniana dzwonnica spłonęła w wyniku uderzenia pioruna. Dzwonnica posiadał dwa duże dzwony odlane w 1763 i 1779 roku. Dzwon odlany później był cięższy i ważył 3930 kg. Ponadto, dzwonnica miał cztery małe dzwony odlane w czasach szwedzkich w latach 1674, 1687, 1688 i 1694. W drugiej połowie XVIII dzięki funduszom kupca Demid Demidova dobudowano do katedry kamienną kaplicę imienia Świętego Mikołaja. Między 1907 a 1916 w murach katedry mieszkał pózniejszy święty męczennik Jan Kochurov. Podczas II wojny świtowej budynek katedry został zniszczony w 1944 roku, a w 1950 rozebrano jego ruiny. Trochę dalej widok kościoła Św. Jana. Budowa świątyni rozpoczęła się w 1641. Początkowo nad pracami nadzór sprawowali miejscowi rzemieślnicy Elias Moor i Hans Skinner. Od 1944 roku w pracach wziął udział kamieniarz Zacharie Hoffmann starszy oraz Mattias Daus. Prace zakończyły się wybudowaniem w 1651 roku dzwonnicy. Początkowo był to kościół należący do szwedzkiej parafii. Ściany świątyni wykonane z wapienia zostały zdominowana przez dwa poziomy podpór. Długość połaci dachowej kościoła był dłuższa od wysokości ścian. W 1659 roku w wyniku pożaru spłoną dach i wieża zegarowa. W 1960 roku odbudowano kościół. Dzwonnicę naprawił dopiero w 1662 roku prawdopodobnie Zacharia Hoffman. W 1960 roku przeprowadzono ponownie remont kościoła na zewnątrz i wewnątrz. Ponowne otwarcie świątyni nastąpiło w 1691 roku. Po podbiciu Narwy przez Piotra I kościół przemianowano w cerkiew konsekrowaną przez Aleksandra Newskiego. W 1708 roku w wyniku otwarcia katedry Przemienienia Pańskiego cerkiew została zamknięta. W 1718 roku pozwolono na powrót deportowanych z Narwy Niemców i Szwedów. W wyniku braku kościołów dla niemieckich zgromadzeń cesarz rosyjski w 1733 dał rozkaz, aby Heinrich Johann Friedrich Ostermann, Ernst Johann von Biron oraz Theofani (biskup Nowogrodu) pomogli luteranom. W 1734 roku po remoncie kościół przekazano niemieckiemu zgromadzeniu. 23 kwietnia 1747 roku wybuchł pożar kościoła, w wyniku, czego spłonęła wieża. Prace renowacyjnymi kierował Henric Wilhelm Zappe. W 1789 roku na kościele zamontowano pozłacaną iglicę, zwięczoną kulą z krzyżem. W latach 1849-1850 przeprowadzono grntowny remont wieży. Dach naprawił Abram Guljuškin, a wieżę Mattias Haljala. Prace nadzorował Johan Zappe. Kościół otwarto ponownie w 1850 roku, lecz całkowita renowacja zakończyła się cztery lata później. W czasie wojny kościół został zniszczony w wyniku ostrzałów bolszewickiej artylerii. Po zakończeniu działań wojennych został odbudowany. Kolejnej wojny świątynia już nie zdołała przetrwać. W wyniku poważnych uszkodzeń odniesionych w 1944 kościół został zniszczony. Po wojnie w 1950 roku rozebrano ruiny świątyni. Z drugiej strony waloru widoczny fragment średniowiecznego zamku Ivangorod Fortress założonego przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego (1440-1505) w 1492 roku. Twierdza miała potwierdzać prawo Rosji do dostępu do morza, a jednocześnie tworzyć fortyfikację obronną w przypadku ataku zakonu krzyżackiego, który zdominował obszary nad Bałtykiem. Budowa zamku trwała zaledwie rok. Ma on wymiary czworoboku o wymiarze 150 m² a wysokość murów sięgających 14 metrów. W wyniku wojny szwedzko-rosyjskiej zamek w latach 1495-1497 wpadł w ręce Szwedów, którzy w 1496 roku spalili go. Rosjanie dzięki siłom moskiewskim z Liwonii pod dowództwem księcia Iwana Gundar i Michaiła Klyapin odbili twierdzę. Odbudowano zamek i wybudowano nowe koszry. Twierdza przez kolejne dziesięć lat przechodziła z rąk do rąk. W wyniku licznych przebudów i wzmocnień stał się jedną z najsilniejszych struktur obronnych w XVI wieku. Aż do XVII wieku zamek ciągle się rozwijał stając się ogromną fortecą z licznymi liniami obrony. Po upadku niemieckiej władzy w Estonia zamek Jvanogrod znalazła się pod panowaniem szwedzkim od końca wojny inflanckiej w 1583 roku. Traktat w Tiawzinie zwrócił twierdzę Rosjanom. W 1612 roku Szwedzi zdobyli jednak twierdzę, którą dzielnie bronił wojewoda Fyodor Aminev wraz z synami. Na mocy traktatu z Štolbova Ingrią władał król szwedzki Gustaw Adolf. W 1704 roku, Piotr Wielki zdobył zamek wypędzając Szwedów. Wewnątrz murów twierdzy znajdują się dwa kościoły: jeden poświęcony Najświętszej Marii Dziewicy wybudowany w 1496 roku oraz drugi poświęcony świętemu Mikołajowi (wybudowany pod koniec XVI wieku). Na początku XVIII wieku rola wojskowa twierdzy zmalała ze względu na postęp technologiczny. W 1728 roku przeprowadzono przegląd twierdzy, który ujawnił wiele zaniedbań. Nakazano przywrócić dawną potęgę fortecy, jednak kolejna inspekcja w 1738 roku stwierdziła, że fundusze na odbudowę zostały nieprawidłowo wykorzystane. W 1840 roku wymieniono dach twierdzy. Dalsze usprawnienia miały miejsce w latach 1911- 1914. Podczas I wojny światowej, twierdza została zdobyta przez Niemców 25 lutego 1918 roku. Od 1919 do 1940 roku twierdza należała do Estonii. Podczas II wojny światowej w latach 1940-1941 kontrolę nad miastem sprawował ZSRR, a następnie Niency, którzy na terenie twierdzy zrobili dwa obozy niemieckie. Po aneksji Estonii przez ZSRR w 1940 roku Jvanogrod stał się częścią Rosyjskiej Republiki Radzieckiej. Gdy Estonia odzyskała niepodległość po upadku ZSRR w 1990 roku miasto i twierdza znalazły się w granicach Estonii. Obecnie twierdza służy jako muzeum. Między oboma budowlami płynie rzeka Narwa. Oba brzegi łączył granitowy most wybudowany w latach 1828-1829. Jak na owe czasy był to imponująca budowla. Zastąpił on drewniany most wykonany przez Szwedów w XVIII wieku, jednak nie przetrwał on do naszych czasów. Został wysadzony podczas II wojny światowej w 1941 roku przez wycofujące się wojska Armii Czerwonej. Druk w kolorze czarnym, poddruk wielokolorowy.
Podpis:	President (Prezydent) - Siim Kallas Nõukogu Liige (Członek Zarządu) - Raimund Hagelberg
Autor:	Autorem waloru jest Valdimir Taiger.
W obiegu:	od 1997
Drukarnia:	Thomas De La Rue and Company Ltd
Zabezpieczenia:	Do zabezpieczeń można zaliczyć: ▸nitka zabezpieczająca z powtarzającym się mikrotekstem „EESTI PANK” oraz jego odbiciem lustrzanym; ▸mikrodruki - na awersie powtarzające się napisy „EESTI PANK” wokół rozety w lewym górnym rogu; ▸recto-verso - elementy grafiki kwiatu chabru wydrukowane po obu stronach banknotu, uzupełniają się pod światło tworząc całość; ▸efekt kątowy - na awersie banknotu w zależności od kąta patrzenia z lewej strony waloru w centrum rozety widoczna cyfra „5”; ▸zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie widoczny portret Paula Keresa, godło Estoni w prawym górnym rogu z widniejącą pod nim datą, podpisy władz banku oraz tło z lewej strony portretu wraz z numeracją, na rewersie krajobraz przedstawiający zabytki Narwy, cyfrowe oznaczenie nominału na na dole waloru z prawej („5”) i lewej strony („5 KROONI”) oraz w lewym rogu napis „EESTI PANK” ▸zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym - na awersie z prawej strony portretu u dołu widoczna liczba „555” (środkowa cyfra jest wyższa) oraz srebrna farba metaliczna z lewej strony portretu (napis „EESTI PANK”, rozeta, cyfra „5”, faliste linie) w kolorze zielonym, numeracja pionowa w kolorze żółtym, na rewersie fragment tła w pobliżu słownego oznaczenia waloru na dole oraz fragment chmury na górze banknotu w kolorze zielonym.
Uwagi:	Banknot wzorowany na papierowym banknocie o nominale 5 koron z 1992 roku.

‹ Wstecz

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z strony internetowej Banku Estonii www.eestipank.ee, www.estinst.ee, en.wikipedia.org/wiki/Paul_Keres, et.wikipedia.org/wiki/Narva_Jaani_kirik, www.notescollector.eu