50 koron 1987 - Czechosłowacja

Nominał:	50 koron
Data emisji:	1987
Seria i numer:	F03 901915
Wymiar:	142 mm x 67 mm
Znak wodny: Na całej powierzchnia w układzie poziomym na przemian występują lipowe liście z pięcioramiennymi gwiazdami. Gałązka lipy obecnie jest częścią czeskiego symbolizmu narodowego. Podczas zorganizowanego przez czeskich działaczy Praskiego Kongresu w 1848 roku delegaci wszystkich narodów słowiańskich podlegający monarchii austriackiej uznali oficjalnie lipę za symbol narodowy. Już w starożytności Wergiliusz, Owidiusz i Pliniusz nazywali tę roślinę „złotym drzewem”. Niewiele osób sobie zdaje sprawę, ale symbol lipy jest głęboko zakorzeniony w mitach i wierzeniach Słowian. W starożytnej kulturze słowiańskiej lipa była uważana za święte drzewo utożsamiane z boginią miłości i piękna Ładą. Nasi przodkowie pod tymi drzewami przeprowadzali wiele ceremonii i rytuałów. W Czechach, na Morawach i na Śląsku podczas wesela lub innego ważnego wydarzenia sadzono lipę. Pod koronami tego drzewa odbywały się również rady wioski, sądy, spotkania i kazania. Słowianie czcili lipę nie tylko jako święte drzewo, ale także jako matkę, która daje swoim dzieciom wszystko, czego potrzebują. Z jego drewna wytwarzano kubki, tace oraz tarcze, które chroniły przed włóczniami i maczugami wrogów. Z lipowego drewna wytwarzano ponadto przepięknie zdobione ołtarze, ikony i instrumenty muzyczne. Lipowa figurka była noszona na szczęście. Liście wykorzystywano do przygotowywania sekretnych zaklęć mających zapewnić nieśmiertelność. Sądzono, że w lipę nigdy nie uderza piorun, dzięki czemu podczas burzy stanowiła ona schronienie dla pielgrzymów. Ze względu na nietypowy kształt liścia w postaci drzewa serca wschodni i zachodni Słowianie utożsamiali lipę z życzliwością, szczerością, dobrocią, serdecznością i uczynnością. Drzewo to występuje powszechnie w Europie Wschodniej uważanej za ojczyznę Słowian.
Awers: Z prawej strony portret słowackiego pisarza, językoznawcy, filozofa i myśliciela protestanckiego Ľudovíta Štúra (1815-1858) wykonany na podstawie litografii Františka Kolářa z 1861 roku. Wykształcenie podstawowe, w tym naukę języka łacińskiego otrzymał od swojego ojca Samulela. W latach 1827-1829 uczył się w gimnazjum niższym w Győr gdzie poprawił znajomość greki i węgierskiego. W 1829 roku postanowił zmienić szkołę. Od 1829 do 1836 roku studiował na prestiżowym Luterańskim Liceum w Pressburgu gdzie został członkiem Towarzystwa Czesko-Słowiańskiego, co wzbudziło jego zainteresowanie wszystkimi narodami słowiańskimi. W 1831 roku napisał swoje pierwsze wiersze. We wrześniu 1834 roku tymczasowo przerwał studia ze względu na brak środków finansowych. Wyjechał do Zayugróc gdzie pracował jako pisarz u hrabiego Karola Zaya. W niedługim czasie wrócił na studia, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu Towarzystwa Czesko-Słowiańskiego. Był odpowiedzialny za korespondencję z członkami towarzystwa, udzielał korepetycji oraz nawiązywał kontakty z ważnymi czeskimi i zagranicznymi uczonymi. Od 17 grudnia 1834 roku pełnił zaszczytną funkcję sekretarza Towarzystwa Czesko-Słowiańskiego. W maju 1835 roku namówił Józefa Hurbana do zaangażowania się w Słowacki ruch narodowy. Był również współautorem wydanego w tym samym roku alamachu zawierającego najlepsze dzieła członków Towarzystwa. W 1836 roku napisał list do czeskiego historyka Franciszka Palackiego, w którym stwierdził, że język czeski używany przez protestantów w Górnych Węgrzech stał się niezrozumiały dla zwykłych Słowaków i zaproponował stworzenie jednolitego języka czechosłowackiego, pod warunkiem, że Czesi będą skłonni użyć słowackich słów - tak jak Słowacy oficjalnie zaakceptują niektóre czeskie słowa. Czesi nie zgodzili się jednak na ten pomysł, w wyniku czego Štúr oraz jego przyjaciele postanowili wprowadzić zupełnie nowy język słowacki. 24 kwietnia 1836 roku członkowie słowackiego ruchu narodowego, kierowani przez Štúra będącego wtedy już wiceprezydentem Towarzystwa Czesko-Słowiańskiego udali się na wycieczkę do zamku Devín. W miejscu tym owianym licznymi legendami i pamiątkami po Wielkich Morawach członkowie grupy zobowiązali się do rozpoczęcia działań mających na celu szerzenie świadomości narodowej wśród Słowaków. W latach 1836-1838 nauczał w Liceum w Pressburgu filozofii, historii literatury słowiańskiej oraz kontynuował pisanie wierszy. W kwietniu 1837 roku Towarzystwo Czesko-Słowiańskie zostało zakazane. W odpowiedzi na to wydarzenie tydzień później Štúr założył Instytut Języka i Literatury Czechosłowackiej. W tym okresie pisał artykuły dla czasopism czeskich („Tatranka”, „Hronka”, „Květy”), chorwackich („Časopis českého musea”, „Danica”) oraz polskich („Tygodnik literacki”). W latach 1838-1840 uczęszczał na uniwersytet w Halle w Niemczech, gdzie studiował lingwistykę, historię i filozofię. Był pod wpływem prac niemieckich filozofów Georga Wilhelma Friedricha Hegla i Johanna Gottfrieda Herdera. Po powrocie do Pressbura w 1840 roku rozpoczął z powrotem pracę w tamtejszym liceum, prowadząc kursy z gramatyki i historii Słowian. 2 lutego 1843 roku Štúr i jego przyjaciele postanowili stworzyć nowy słowacki standard językowy oparty na słowackich dialektach. W dniach 26-29 czerwca 1843 roku zebrała się specjalna komisja, której zadaniem było zbadanie Instytutu Języka Czechosłowackiego, a także przesłuchanie Štúra, który został zmuszony do opuszczenia swojego stanowiska w Instytucie. W lipcu 1843 roku w Lipsku opublikowano tekst Štúra dotyczący poniżania Słowaków przez Węgrów. 11 lipca 1843 roku na probostwie w Hlbokim przedstawił przyjaciołom projekt ponownego opracowania zasad języka słowackiego. Sześć dni później spotkał się z ogromnie cenionym poetą Jánem Hollým, aby poinformować go o swoich planach. Hollý zaakceptował pomysł, a „szturowcy” zabrali się do pracy. Działalność polityczna i publicystyczna Štúr była nieprzychylnie postrzegana przez władzę, w wyniku czego 31 grudnia 1843 roku został definitywnie usunięty z Liceum w Pressburgu. Przez kolejne lata pracował jako prywatny lingwinista. W 1944 roku napisał „Słowacki dialekt lub konieczność pisania w tym dialekcie”, w wyniku czego inni słowaccy autorzy zaczęli tworzyć według nowego standardu pisowni języka słowackiego. 1 sierpnia 1845 roku ukazał się pierwszy numer „Słowackich wiadomości narodowych”, które ukazywały się razem z literackim dodatkiem „Orzeł tatrzański”. Nawiązanie do tego dodatku stanowi znajdujący się z lewej strony orzeł lecący nad szczytami Tatr, który symbolizuje wolny i niezależny naród Słowacki. W tej gazecie, napisanej w nowym języku słowackim, stopniowo ukształtował się słowacki program polityczny. Opierał się on na przekonaniu, że Słowacy są jednym narodem i że mają prawo do własnego języka, kultury, szkół, a w szczególności do autonomii politycznej na Węgrzech. Przewidywanym wyrazem tej autonomii miał być sejm słowacki. W 1846 roku Štúr zaprzyjaźnił się z dobrze usytuowaną rodziną Ostrolúcky mieszkającą w Zemianskim Podhradie, dzięki czemu został deputowanym w Parlamencie Węgierskim w Pressburgu. Między 17 listopada 1847 a 13 marca 1848 wygłosił w parlamencie 5 ważnych wystąpień, w których domagał się zniesienia pańszczyzny na Węgrzech, wprowadzenia praw obywatelskich i używania języka słowackiego w szkołach podstawowych. W 1846 roku był jednym ze współorganizatorów Zjazdu Słowiańskiego w Pradze. Podczas „Wiosny Ludów” prowadził intensywne działania mające na celu słowackie wyzwolenie narodowe. Należał do twórców ogłoszonego w maju 1848 roku, pierwszego słowackiego programu politycznego „Žiadosti slovenského národa” („Żądania narodu słowackiego”). Słowacy domagali się autonomii w monarchii, proporcjonalnej reprezentacji w Zgromadzeniu Węgierskim, utworzenia Słowackiego Sejmu do zarządzania własnym regionem, oraz aby język słowacki stał się językiem urzędowym. Petycja określała naród słowacki jako „budząca się po 900 latach snu, najstarsza nacja a Węgrzech”. Żądano uwolnienia chłopów od pańszczyzny oraz zwrócenia im ziemi. W wyniku zamieszek w Pradze Štúr zdecydował się na wyjazd do Zagrzebia, gdzie został redaktorem magazynu „Slavenski Jug”. We wrześniu 1848 roku udał się do Wiednia gdzie razem z Jozefem Hurbanem i Michalem Hodžą utworzył Słowacką Radę Narodową mającą przygotować Słowaków do powstania zbrojnego. Powstanie trwało od września 1848 do listopada 1849 roku. 19 września 1948 roku Rada ogłosiła uzyskanie niepodległość. 20 marca 1849 roku Štúr wraz z delegacją udał się na spotkanie z królem Austrii w czeskim Ołomuńcu, aby przedstawić żądania narodu słowackiego. Od marca do czerwca 1849 roku w Wiedniu trwały negocjacje dotyczące żądań Słowaków. Po zdemobilizowaniu słowackiego korpusu ochotników w listopadzie 1849 roku rozczarowany Štúr wycofał się do domu rodzinnego w Uhrovec. Po porażce powstania zajął się literaturą i nauką. W kolejnych latach kilkakrotnie ciężko dotknął go los. 13 grudnia 1851 roku zmarł jego brat Karol. Aby zaopiekować się jego siedmioma dziećmi, przeprowadził się do miejscowości Modra, gdzie mieszkał pod nadzorem policji. 27 lipca 1851 zmarł jego ojciec, a jego matka przeniosła się do Trenczyna. W 1852 roku ukończył esej „O narodowych pieśniach i mitach słowiańskich rodów” napisany w języku czeskim. 22 grudnia 1855 roku w wyniku przypadkowego postrzelenia zmarł w miejscowości Modra. W górnej części godło Czechosłowacji z lat 1960-1990. W 1960 roku władze Centralnego Komitetu Komunistycznej Partii Czechosłowacji zadecydowały, że proces budowy fundamentów komunizmu został zakończony. Postanowiono wprowadzić nowe godło. W pięcioboku przypominającym pawęż husyckiej piechoty umieszczono lwa pozbawionego korony. Wybór kształtu godła nie był przypadkowy, gdyż husyci domagali się sekularyzacji dóbr kościelnych i podobnie jak komuniści walczyli z Kościołem. Nad lwem umieszczono komunistyczną czerwoną gwiazdę. Na piersiach lwa w tarczy przedstawiono ogień płonący na narodowej górze Krywań - symbol Słowackiego Powstania Narodowego z 1944 roku. Polska grupa Skaldowie w latach 70 do swego repertuaru włączyła pieśń pod tytułem „Krywań, Krywań”. Centralną część banknotu stanowią stylizowane chmury. Druk w kolorze czerwonym i niebieskim - wklęsłodruk. Poddruk offsetowy czerwony i różowy.
Rewers: Na rewersie zaprezentowano panoramę Bratysławy, która obecnie jest stolicą Słowacji. Z prawej strony na wzgórzu stoi monumentalny Bratysławski Zamek. Jest to potężna budowla w kształcie czworoboku z czterema wieżami w narożnikach. Dzięki usytuowaniu i rozmiarom zamek dominuje w przestrzeni miasta od wieków. Ze względu na strategiczne położenie miejsce to było zamieszkałe przez ludzi od pradziejów. Około 3500 lat p.n.e. na wzgórzu zamkowym powstała osada kultury Boleráz. Kolejnym ważnym odkryciem archeologicznym był pochodzący z wczesnej epoki żelaza (750-450 p.n.e.) wydrążony w skale budynek warowny. W późniejszym okresie wzgórze zasiedlali kolejno Celtowie, Rzymianie i Słowianie. Pod koniec VIII wieku w czasach Księstwa Nitry wybudowano zamek słowiański z drewnianym wałem o powierzchni 55000 m². W drugiej połowie IX wieku dodano kamienny pałac otoczony domostwami i dużą bazyliką. Do budowy zamku wykorzystano materiały ze starych rzymskich budowli. W X wieku rozpoczęto budowę nowego zamku. Za czasów króla węgierskiego Stefana I zamek był już jednym z centralnych zamków Królestwa Węgier. Po jego śmierci odegrał on ważną rolę w walkach o tron w Królestwie Węgierskim. Zgodnie z legendą w 1052 roku węgierki żołnierz Zothmun dopłynął do statków floty inwazyjnej Henryka III i wywiercił w nich dziury, dzięki czemu zatonęły. Po uwięzieniu król Salomona w więzieniu w Nitrze z rozkazu Władysława I zmodernizowano wały i wybudowano kościół Św. Zbawiciela. W XII wieku zamek został przekształcony w romański pałac z kamienia. Dzięki dobrze zaprojektowanym fortyfikacją zamek oparł się mongolskim atakom w 1241 i 1242 roku. W odpowiedzi na ataki w 1245 roku zbudowano ogromną wieżę w pobliżu dwóch starszych pałaców. Wieża ta była w rzeczywistości ogromnym budynkiem mieszkalnym. Ponadto wbudowano 7 kamiennych wież w stary wał, a wokół właściwego zamku dodano kamienny mur. Największa wieża stanowiła jednocześnie wieżę narożną i przetrwała do dzisiejszych czasów jako wieża koronna. W latach 1285-1286 zamek okupował Mikołaj z Güssing z rozkazem użycia go jako baza rebelii skierowanej przeciwko węgierskiemu królowi, ale został pokonany. W 1291 osiedle pod zamkiem otrzymało prawa miejskie. Między 1420 a 1430 rokiem król Zygmunt ustanowił zamek na wzgórzu centrum nowo powstałego imperium niemiecko-czesko-węgierskiego. W wyniku częstych w tym okresie ataków husyckich zdecydowano się umocnić zamek. W latach 1431-1434 nastąpiła całkowita przebudowa zamku. Do budowy wykorzystano materiał z Austrii, a budowniczych sprowadzono z Niemiec. Głównym konstruktorem był Konrad von Erlingen. Zniszczono wieżę mieszkalną, a kształt nowego gotyckiego pałacu był w przybliżeniu podobny do obecnego zamku. Obecnie jedyną całkowicie zachowaną częścią zamku z tego okresu jest Brama Zygmuntowska. Po zdobyciu Węgier przez Imperium Osmańskie od 1531 roku do Pressburga przeniesiono stolicę Królestwa Węgier rządzonego w tamtym okresie przez Habsburgów. Przez następne kilkadziesiąt lat zamek musiał stawić czoła licznym powstaniom antyhabsburskim. Między 1552 a 1784 rokiem na zamku była przechowywana Korona Świętego Stefana. Była strzeżona przez 2 węgierskich strażników, 50 żołnierzy węgierskich oraz 50 żołnierzy austriackich. Węgierscy królowie, którzy wywodzili się z obcych dynastii, jak Habsburgowie, mieli dostęp do korony tylko podczas ceremonii koronacji. Po objęciu władzy przez Ferdynanda I Habsburga zamek został przebudowany w stylu renesansowym przez włoskich artystów, do których można zaliczy Giulio Licino da Pordanone i Maciotanus Ulisses z Rzymu. Głównym projektantem i nadzorcą budowy był włoski architekt Pietro Ferrabosco. Całkowicie został zmieniony wewnętrzny i zewnętrzny wygląd budowli. Ponieważ przebudowa była wykonywana w pośpiechu już w 1616 roku rozpoczęto kolejną przebudowę w stylu barokowym według projektu Giovanniego Battisty Carlone. W tym oto okresie wybudowano 2 wieże narożne, dzięki czemu zamek posiadał 4 wieże, które możemy obecnie podziwiać. W następnych latach w wyniku oblicza ataków Tureckich zamek został ufortyfikowany przez inżyniera wojskowego Josefa Priami z Dworu Cesarskiego w Wiedniu. W 1703 roku w północno-wschodniej części obwarowań wybudowano koszary. W 1740 roku Maria Teresa została królową Węgier. Kolejne zmiany zamku w stylu rokoko rozpoczęły się w 1760 roku. Nowym projektantem został Franz Anton Hillebrandt. Do zachodniej ściany zamku dodano nowy, jednopiętrowy budynek dla kuchni, służby i koni. W 1783 roku Pressburg przestał być siedzibą władz centralnych królestwa. Rok później został przekazany Kościołowi katolickiemu. Utworzono wówczas państwową szkołę dla księży katolickich. Seminarium odegrało ważną rolę w historii Słowacji, ponieważ wykształciło wielu ważnych słowackich intelektualistów. W 1802 roku seminarium przeniesiono do innego miasta, a zamek przekształcono w koszary. W 1811 roku zamek uległ zniszczeniu w trakcie pożaru wznieconego przez wojska napoleońskie. W kolejnych latach zamek popadał stopniowo w ruinę. Wojsko sprzedawało część zabudowań mieszkańcom jako materiały budowlane. Podczas wojen światowych kilkakrotnie podejmowano próby zburzenia zamku. Dopiero w 1957 roku po przeprowadzeniu badań archeologicznych postanowiono odbudować zamek w stylu barokowym. Wiele budynków udało się odbudować nawet w stylu gotyckim i renesansowym. Renowacja zakończyła się w 1968 roku. W tym samym roku oddziały Układu Warszawskiego dokonały inwazji na Czechosłowację. 3 września 1992 roku w Sali Rycerskiej zamku została podpisana niepodległość Słowacji. Od 1968 roku w zamku znajdują się wystawy Słowackiego Muzeum Narodowego, a część sal jest wykorzystywanych przez Radę Narodową Republiki Słowackiej do celów prezentacyjnych. Bratysława leży nad Dunajem, który jest drugą co do długości rzeką Europy. Oba brzegi łączy wybudowany w latach 1967-1972 Most Słowackiego Powstania Narodowego (Most Slovenského národného povstania) zaprojektowany przez Arpáda Tesára i Jozefa Zvaru. Do użytku publicznego oddany 26 sierpnia 1972 roku. Fragment tego mostu widzimy w dolnej części waloru. Most zawieszony jest na pojedynczym pylonie o wysokości 84,6 metra. Być może zaprezentowany krajobraz widziany jest z restauracji w kształcie statku latającego znajdującej się na szczycie pylonu tego mostu. Restauracja położona jest na wysokości około 80 metrów i może pomieścić ponad 400 osób. Z prawej strony mostu dostrzegamy największy kościół w Bratysławie, a mianowicie Katedrę św. Marcina. W XIII wieku za zgodą papieża Inocentego III została przeniesiona kapituła z zamku do miasta. Powstała wówczas gotycka, trójnawowa świątynia wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku w miejscu dawnego kościoła romańskiego. Konsekracja świątyni odbyła się dopiero w 1452 roku, ponieważ wcześniej kościół był kilkakrotnie niszczony głównie podczas wojen prowadzonych przez Przemysława Otokara II. W kolejnych stuleciach katedra była kilkukrotnie przebudowywana. W baroku w oknach wprawiono nowe witraże. Współczesny gotycki wygląd budowli zawdzięczamy pracom rekonstrukcyjnym wykonanym w latach 1869-1877. Najbardziej rzucającym się w oczy elementem kościoła jest wysoka na 85 metrów wieża, która w średniowieczu była fragmentem murów miasta. Po pożarze barokowego zakończenia wieży w 1833 roku zastąpiono go strzelistym hełmem z pozłacaną repliką Korony Świętego Stefana. Na wieży pierwsza replika korony pojawiła się już w 1760 roku, jednak spaliła się wraz z całym zwieńczeniem w wyniku pożaru. Po zajęciu Węgier przez Imperium Osmańskie w katedrze odbywały się koronacje królów węgierskich. Między 1563 a 1830 rokiem w murach katedry odbyło się 11 koronacji królów i 8 królowych. Ostatnim monarchą koronowanym w tym miejscu był Fryderyk I Habsburg. W okresie komunistycznym w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła wybudowano dwupasmową drogę. 11 listopada 2002 roku budowla została uznana za Narodowy Zabytek Kultury. Z prawej strony na tle kiścia winogronu widniej cyfrowe oznaczenie nominału. Rejon Małych Karpat przylegający bezpośrednio do stolicy Słowacji słynie od niepamiętnych czasów z uprawy winnej latorośli. Uprawę winogronu w tym rejonie świata zapoczątkowani Celtowie. Do dziś w prawie każdym gospodarstwie uprawia się tę roślinę. Okolice Bratysławy słyną z dobrego wina, które spożywa się w restauracjach i knajpach do późnych godzin nocnych. W wyniku mody na zwiedzanie tradycyjnych winnic powstał Małokarpacki Szlak Winny. Korzyści z tego unikatowego w naszej części Europy szlaku czerpią producenci i branża turystyczna. Druk offsetowy niebieski, zielony i czerwony.
Autor:	Autorem waloru jest Albín Brunovský (1935-1997). Ryt płyty awersu wykonał Václav Fajt, a rewersu Ladislav Škraban.
W obiegu:	od 1 października 1987 do 31 lipca 1993
Drukarnia:	Státní Tiskárna Cenin, Praga
Klauzula:	Padělání bankovek se trestá podle zákona
Zabezpieczenia:	Do zabezpieczeń można zaliczyć: ▸ mikrodruki - na awersie powtarzające się napis „PATDESIATRUNCESKOSLOVENSKYCH” (z lewej strony portretu w rozecie giloszowej) oraz powtarzająca się liczba „50” (wypełnienie liczby 50 w lewym górnym i prawym dolnym rogu na zadrukowanej powierzchni); ▸ oznaczenie dla niewidomych - na awersie w lewym dolnym rogu trzy kropki wyczuwalne dotykiem; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym (długość fali 365 nm) - włókna zabezpieczające zatopione w masie papierowej w kolorze niebieskim i czerwonym, na awersie z lewej strony na górze i dole cyfrowe oznaczenie nominału „50” w kolorze niebieskim, słabo widoczne prostokąty w zadrukowanym polu w kolorze słomkowym (dla fali o długości 254 nm w kolorze czerwonym); ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie widoczny w środkowej części napis „BANKOVKA ŠTÁTNEJ BANKY ČESKOSLOVENSKEJ PÄŤDESIAT KORÚN ČESKOSLOVENSKÝCH 1987”, wizerunek gór na dole waloru, seria i numeracja oraz orzeł z przylegającą do jego skrzydeł liczbą „50”

‹ Wstecz

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z strony internetowej www.zakonypreludi.sk/zz/1987-68, en.wikipedia.org, polahoda.cz, en.wikipedia.org