10 kun 2012 - Chorwacja

Nominał:	10 kun
Data emisji:	9 lipca 2012
Seria i numer:	B2865271G
Wymiar:	126 mm x 63 mm
Znak wodny: Wielotonowy, w niezadrukowanym polu wizerunek Juraja Dobrila.
Awers: Z prawej strony portret chorwackiego katolickiego biskupa Juraja Dobrili urodzonego w 1812 roku w wiosce Veli Ježenj koło Pazina w środkowej Istrii. Dzięki ponadprzeciętnej inteligencji bez problemów przyswoił wiedzę zdobytą w niemieckich szkołach podstawowych w Tinjan i Pazin. Po ukończniu gimnazjum w Gorizii i Karlova wstąpił do seminarium. W 1837 roku został kapłanem pełniąc posługę w Munama i Hrusici do 1838 roku. Między 1839 a 1842 rokiem studiował w wiedeńskim instytucie teologicznym im. św. Augustyna. W kolejnych latach został pierwszym chorwackim biskupem rzymskokatolickiej diecezji Poreč-Pula i Triest-Koper. Opowiadał się za większymi prawami narodowymi dla Chorwatów pod obcymi rządami zdominowanymi przez Włochów z nadmorskich miast. Był członkiem parlamentu Istrii od powstania tego organu. Podczas rewolucji w 1848 roku został członkiem Slavjansko društvo (Społeczeństwa słowiańskiego) w Trieście. Nie wstydząc się swojej narodowości i pochodzenia rolniczego, wyróżnił się w walce o równe prawa dla słowiańskiej i włoskiej ludności Istrii. Popierał wprowadzenie języków słowiańskich do szkół i życia publicznego fundując naukę dzieciom, które chciały uczęszczać do szkół w chorwackiej części monarchii (Rjeca i Kastav). Zachęcał chłopów w Istrii do czytania książek w języku ojczystym oraz braku zezwalania na poniżanie przez Włoskich panów. Wydrukowany przez niego w 1854 roku modlitewnik „Oče, budi volja tvoja” był jedynym tekstem chorwackim w Istrii w tamtym czasie. Dobrila odegrał znaczącą rolę w publikacji pierwszej napisanej po chorwacku istryjskiej gazety „Nasza sloga” (Nasza jedność). Jego drugi modlitewnik „Mladi Bogoljub” został opublikowany w 1889 roku. W swoim dorobku ma również zbiór ludowych baśni i przysłów „Različno cvijeće”. Był członkiem Rady Regionalnej w Poreču od 1861 roku. Jako członek Rady Cesarskiej do 1867 roku aktywnie uczestniczył w wiedeńskich wydarzeń politycznych. Podczas Soboru Watykańskiego w 1870 roku popierał poglądy biskupa Strossmayera na temat przyszłość Kościoła. Zmrł w 1882 roku, oddając cały majątek na cele charytatywne. Jego praca miała pozytywny wpływ na wiele procesów politycznych i społecznych w XIX wieku, a jego niestrudzona walka o lepsze życie dla ludzi pozostawiła ślad w tradycji ludowej. Z lewej strony portretu znajduje się godło Chorwacji. Składa się on z głównej tarczy podzielonej na 13 czerwonych i 12 białych pól oraz pięciu mniejszych tarcz tworzących koronę. Najstarszy znany wizerunek biało czerwonej szachownicy pochodzi z fresku namalowanego pomiędzy 1490 a 1494 rokiem w dominikańskim klasztorze w tyrolskiej miejscowości Bozen. Szachownica oficjalnie jako symbol Królestwa Chorwacji pojawiła się w 1495 roku w postaci malowidła na sklepieniu domu sędziego w Insbrucku przedstawiającego godło Maksymiliana I będącego arcyksięciem Austrii. Zestaw białych i czerwonych kwadratów (4×4) został umieszczony w 1508 roku na portrecie Fryderyka III Habsburga, namalowanym przez Hansa Burgkmaira. W wydanym 1 stycznia 1527 roku przez Parlament Chorwacji i Dalmacji dokumencie potwierdzającym wybór Ferdynanda Habsburga na króla Chorwacji znajduje się szachownica o wymiarach 8×8. Herb ten był używany do ostatniej sesji parlamentu chorwacko-dalmatyńskiego, która odbyła się w 1557 roku w Steničnjak. U schyłku średniowiecza szachownica wraz z herbami Slawonii i Dalmacji była używana do reprezentowania całej Chorwacji w Austro-Węgrach. Pod koniec XIX wieku biało czerwone pola zostały powszechnie uznane za symbol narodowy Chorwatów i w 1919 roku włączone do herbu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejsza Jugosławia). Utworzona w 1939 roku Banowina Chorwacji obrała za swój symbol tarczę z szachownicą ozdobioną koroną. W 1941 roku Niepodległe Państwo Chorwackie nad szachownicą umieściło znak reżimowego ruchu Utasze. Po drugiej wojnie światowej Chorwaci znaleźli się w strefie wpływów ZSRR. W tym okresie szachownica została otoczona kłosami pszenicy symbolizującymi rolnictwo i dobrobyt, a wschodzące słońce miało przypominać o nowym porządku - oczywiście nie mogło zabraknąć czerwonej gwiazdy symbolizującej komunizm. Twórcą obecnego herbu był Miroslava Šutej. Jego projekt graficzny został zatwierdzony 21 grudnia 1990 roku przez rząd Chorwacji. Nad główną tarczą znajduje się pięć mniejszych tarcz przedstawiających następujące historyczne herby chorwackie: - Najstarszy herb Chorwacji znany w Polsce jako Leliwa. Na niebieskiej tarczy widnieje złota sześcioramienna gwiazda nad srebrnym półksiężycem. Pierwsze znane przedstawienia tego herbu można zobaczyć na awersie chorwackich frizatików wybijanych przez księcia chorwackiego (Dux Croatiae) Andrzeja II. Tradycyjnie herb ten był przedstawiany na czerwony tle i kojarzono go z ruchem iliryjskim. - Herb Dubrownika składający się z dwóch czerwonych pasów w ciemnoniebieskim polu. Oryginalny emblemat składał się z białych belek (zwykle czterech) na czerwonej tarczy i był pierwotnie herbem węgierskiej dynastii Apradów. W 1358 roku herb został darowany Republice Dubrownika przez króla Ludwika I, który stał się wasalem węgiersko-chorwackiego króla. W przeciągu lat kolor belek zmieniał naprzemiennie kolor z białego na niebieski, aby ostatecznie w 1950 roku przybrać obecną formę. - Herb Dalmacji ukazujący trzy złote ukoronowane głowy lampartów na niebieskiej tarczy. Widoczna wersja na godle Chorwacji różni się od tradycyjnego wizerunku, gdzie lamparty ryczą i mają widoczne języki. Historycznie herb ten był używany od co najmniej XIV wieku. Pierwsze oficjalne użycie tego symbolu przypisuje się Ludwikowi I i jego córce Marii. Aż do 1526 roku herb ten reprezentował całą Chorwację, a od XVI wieku również władców z dynastii Habsburgów. - Herb Istrii prezentujący złotego kozła z czerwonymi rogami i kopytami na ciemnoniebieskiej tarczy. Uważa się, że już od starożytności kozioł był symbolem regionu. Pierwsze wizerunki herbu pochodzą z XVII wiecznych map Johanna Weikharda von Valvasor'a i Pavao Rittera Vitezovicia. Herb ten był używany do reprezentowania Istrii w Monarchii Habsburskiej w 1797 roku, ale dopiero w 1861 roku, gdy Marchia Istrii stał się krajem koronnym w Pobrzeżu Austriackim, został uznany za oficjalny symbol regionu. Na przestrzeni wieków koza miała czasami złote rogi i kopyta, a czasami czerwone. Obecny wariant został oparty na godle zaprojektowanym przez Hugo Gerarda Ströhla dla Marchii Istrii. - Herb Slawonii składający się z dwóch części. W jasnoniebieskiej tarczy w górnej części widzimy żółtą sześcioramienną gwiazdę taką jak w najstarszym herbie Chorwacji. Niżej znajdują się dwa srebrne paski reprezentujące rzekę Drawa i Sawa wyznaczające północną i południową granicę Slawonii. Pomiędzy paskami w czerwonym polu jest umieszczona czarna kuna z białym podbrzuszem. Herb ten stanowi modyfikację wizerunku znajdującego się na slawońskich monetach (denary banskie) wybijanych w latach 1235-1384. Przedstawiały one biegnącą kunę między dwoma gwiazdami. Herb ukazujący kunę między dwoma belkami i gwiazdą w górnym polu został zatwierdzony 8 grudnia 1496 roku przez króla Władysława II Jagiellończyka i był wykorzystywany jako pieczęć w Parlamencie Chorwackim od 1497 roku do końca XVIII wieku. Z prawej strony herbu został zamieszczony tekst hymnu Chorwacji noszący tytuł „Lijepa naša domovino” (Nasza piękna Ojczyzna) zapisany mikrotekstem. Powstał on na podstawie pieśni patriotycznej zatytułowanej „Horvatska domovina” napisanej przez adwokata Antuna Mihanović'a. „Horvatska domovina” po raz pierwszy została opublikowana 14 marca 1835 roku na okładce czasopisma literacko-kulturalnego „Danica”. Do oryginalnego tekstu składającego się z 14 wersetów melodię skomponował w 1846 roku amator Josip Runjanin. Nie wiadomo kiedy powstał hymn „Lijepa naša domovino” - zazwyczaj podaje się 1848 rok. Nie jest również pewne kto skomponował melodię. Głównym kandydatem do tej roli jest Runjanin, który w 1848 roku był kadetem w pułku straży granicznej w Glinie (dlatego uważa się, że melodię wykonano w tym miasteczku). Do dzisiaj nie jest znana oryginalna melodia. Najstarszy zapis fonograficzny utworu pochodzi z 1861 i jest autorstwa pedagoga śpiewu Vatroslava Lichteneggera pracującego w Zagrzebiu. Pierwszy werset utworu stał się tytułem w 1890 roku. Od 1891 roku piosenka zaczęła być traktowany jako hymn Chorwacji. W 1907 roku mimo starań Stowarzyszenia Chorwackich Klubów Śpiewackich Parlament nie ustanowił „Lijepa naša domovino” hymnem narodowym. Piosenka stała się nieoficjalnym hymnem Chorwacji i została odśpiewana 29 października 1918 roku przez Parlament z okazji uzyskania niezależności od Austro-Węgier. Podczas II wojny światowej była śpiewana przez Utasze i partyzantów - chorwaccy partyzanci wykorzystywali ją podczas sesji ZAVNOH. Po wojnie utwór był wykonywany podczas uroczystości narodowych zaraz po hymnie Jugosławii. 29 lutego 1972 roku dzięki poprawkom do konstytucji Chorwacji przyjętym przez parlament Republiki piosenka stała się oficjalnym hymnem Chorwacji. Hymn został potwierdzony konstytucjami z 1974 i 1990 roku, kiedy jego tekst został nieco zmodyfikowany. Druk w kolorze ciemnoszarym brązowym i zielonym - wklęsłodruk. Poddruk offsetowy szary, brązowy, niebieski, zielony i ciemnożółty.
Rewers: W centrum widnieje amfiteatr w Puli będący największym i najlepiej zachowanym zabytkiem architektury antycznej w Chorwacji. Historia okresu rzymskiego na półwyspie Istrii zaczęła się w 177 r. p.n.e., kiedy legiony rzymskie pokonały plemię Ilirów zamieszkujące obszar dzisiejszej Puli co najmniej od V wieku p.n.e. Pod panowaniem Rzymian, podbity obszar doświadczył rozkwitu handlu i budownictwa. W tym okresie wybudowano w Puli arenę, która jest obecnie jedynym zachowanym rzymskim amfiteatrem posiadającym cztery boczne wieże oraz kolumny we wszystkich 3 antycznych porządkach architektonicznych. Każda z czterech wież posiadała dwie cysterny wypełnione wonną wodą mogącą zasilać fontanny lub służyć do ochłody widzów. Pierwszy drewniany amfiteatr powstał między 27 p.n.e. a 14 n.e. w okresie panowania Oktawiana Augusta. Aby budowlę przystosować do walk gladiatorów w drugiej połowie I wieku członkowie dynastii Flawiuszów (Wespazjan, Tytus) zlecili rozbudowę areny, zastępując przy tym drewniane elementy kamiennymi, dzięki czemu całość zyskała swój dzisiejszy wygląd. Ściany zewnętrzne wykonano z białego wapienia. Wewnętrzne niewidoczne części podstaw, ściany korytarzy i schodów powstały z małych kamieni połączonych zaprawą. Kamień do budowy był transportowany z okolicznych kamieniołomów. Zachodnia część konstrukcji skierowana ku morzu składa się z trzech pięter i osiąga maksymalną wysokość 32,45 m. Wschodnia część budowli zbudowana na zboczu posiada dwa piętra. Amfiteatr wybudowano na planie elipsy o wymiarach 132.45 m na 105,10 m. Pierwsze dwa piętra mają po 72 arkady, a najwyższą kondygnację zdobią 64 otwory w kształcie prostokątów. W centrum znajduje się pole do walk gladiatorów o wymiarach 67,90 m x 41,60 m, a miejsca dla widzów rozpościerają się w koncentrycznych schodkowych rzędach kamiennych siedzeń. Amfiteatr mógł pomieścić 23000 widzów, dzięki czemu jest szóstym na świecie tego typu obiektem. Wejść można do niego jedną z 15 bram. Pod areną wzdłuż głównej osi zbudowano szereg podziemnych przejść, z których wypuszczano zwierzęta i gladiatorów podczas walk. Wzdłuż brukowanego przedsionka po południowej stronie amfiteatru znajdowała się mała sala i sanktuarium bogini Nemeze. Dzięki unikatowemu systemowi całość mogła być zakryta żaglem chroniącym przed słońcem lub deszczem. Po upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego amfiteatr stał się źródłem kamienia dla lokalnej społeczności. W średniowieczu wypasano tu bydło oraz organizowano targi i turnieje rycerskie organizowane przez rycerzy maltańskich. Podczas panowania weneckiego w mieście dożowie w 1583 roku zaproponowali rozebranie budowli i odbudowę jej w Wenecji. Dzięki sprzeciwowi między innymi senatora Gabriele Emo pomysł ten nie wszedł w życie. Ostatni raz jako źródło kamienia arena została wykorzystana w 1709 roku. Pobrano wówczas kamień pod fundamenty dzwonnicy w katedrze w Puli. Odbudowę amfiteatru zapoczątkował francuski gubernator prowincji Iliria Generał Auguste de Marmont. W 1816 roku konserwacje na polecenie cesarza Franciszka I wznowił architekt Pietro Nobile. W 1932 roku arena została przystosowana do produkcji teatralnych, ceremonii wojskowych i publicznych spotkań. Obecnie amfiteatr posiada 5000 miejsc siedzących. Piękno i urok tego miejsca sprawił, że koncertowały tutaj takie sławy jak Luciano Pavarotti, Andrea Bocelli, Jose Carreras, Elton John i Sting. Arena była również wykorzystana jako plan zdjęciowy dla filmu Tytus Andronikus z 1999 roku będącego adaptacją dzieła Szekspira. Poniżej amfiteatru został wkomponowany plan miejscowości Motuvun, która jest najlepiej zachowanym średniowiecznym fortem Istrii wybudowanym na szczycie stromego wzgórza o wysokości 270 metrów nad poziom morza. Obszar ten już od starożytności był wykorzystywany do celów obronnych przez Ilirów i Celtów. Co ciekawe nazwa Motuvun pochodzi z języka celtyckiego i oznacza „miasto w górach”. Wieś składa się z trzech części. Na samym szczycie znajduje się najstarsza część, poniżej której rozpościera się młodsze przedmieście. Najmłodsze budynki usytuowano na zboczu wzgórza. W X i XI wieku miejscowość należała do biskupów z Poreč. W 1278 Motuvun został zajęty przez Republikę Wenecką i otoczony dwoma pierścieniami murów. Wewnętrzny pierścień wokół najstarszej części miasta pochodzi z XIII i XIV wieku. Drugi pierścień murów okalający przedmieście przechodzi przez zewnętrzną bramę miejską z XV wieku. Charakterystycznym elementem są wszechobecne fortyfikacje z wieżami i bramami miejskimi zawierającymi elementy stylu romańskiego, gotyckiego i renesansowego. Na wewnętrznych ścianach budynków znajduje się kilka herbów różnych rodzin rządzących miejscowością. Główny plac Andrea Antia został nazwany na cześć renesansowego kompozytora urodzonego w Motovun w drugiej połowie XV wieku. W 1614 roku na miejscu starej świątyni wybudowano barokowy kościół świętego Stefana, korzystając prawdopodobnie ze szkiców znanego weneckiego architekta Andrea Palladio. Wnętrze kościoła zdobią marmurowe posągi świętego Stefana i Wawrzyńca autorstwa Francesco Bonazzo oraz umieszczony nad ołtarzem obraz nieznanego weneckiego artysty przedstawiający ostatnią wieczerzę. Obok świątyni stoi XIII wieczna dzwonnica i cysterny wodne z XIV i XV wieku. Naprzeciwko znajduje się Pałac Komunalny, zbudowany w XII wieku, a rozbudowany i odrestaurowany w XVI i XVII wieku. Po drugiej stronie rzeki Mirana płynącej u podnóża wzgórza znajduje się las o powierzchni około 10 kilometrów kwadratowych. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze 280 hektarów tego obszaru zostało objęte specjalną ochroną. Znajdują się tutaj wilgotne gleby oraz rosną cenione przez smakoszy trufle. W drzewostanie dominują dęby angielski i brązowe. Na zboczach wzgórza uprawia się winogrona na słynne istryjskie wina Teran i Malvazija. Motuvun jest znany w całej Chorwacji dzięki mitycznej postaci dobrego giganta Veli Jože rozsławionej przez pisarza Vladimira Nazara. Druk offsetowy brązowy, zielony, czerwony i niebieski.
Podpis:	Guverner: Boris Vujčić
Autor:	Autorem waloru jest Miroslav Šutej, Šimun Šutej i Vilko Žiljak.
W obiegu:	od 18 marca 2013
Drukarnia:	Giesecke & Devrient, Monachium
Klauzula:	Brak
Zabezpieczenia:	Do zabezpieczeń można zaliczyć: ▸ metalizowana okienkowa nitka zabezpieczająca - nitka z powtarzającym się widocznym pod światło negatywowym oznaczeniem nominału „10 HRK” oraz jego lustrzanym odbiciem; ▸ mikrodruki - na awersie powtarzające się napis „REPUBLIKAHRVATSKA” (wypełnienie wyodrębnionego pola z lewej strony portretu oraz kropka w lewym dolnym rogu) i „HNB KUNA” (wyodrębnione pola z prawej strony portretu z tekstem o zmiennej wysokości liter), treść hymnu „Lijepa naša domovino” z prawej strony herbu; na rewersie powtarzający się tekst „REPUBLIKA HRVATSKA” oraz elementy pięciu herbów tworzących koronę na herbie Chorwacji (faliste linie poniżej amfiteatru w Puli); ▸recto-verso - elementy geometryczne (trójkąty i trapez) umieszczone w kwadracie z lewej strony portretu na awersie, uzupełniają się pod światło tworząc całość; ▸ efekt kątowy - na awersie banknotu w pobliżu prawego marginesu w wyodrębnionym polu widoczny w zależności od kąta patrzenia napis „KUNA” w układzie pionowym; ▸ farba opalizująca - na awersie pionowy pas biegnący wzdłuż prawego brzegu z powtarzającym się cyfrowym oznaczeniem nominału „10” oraz prostokątne pola w tle fragmentów amfiteatru w lewej górnej i dolnej części waloru, które wraz ze zmianą kąta patrzenia zmieniają kolor ze złotego na szary; ▸ EURion (konstelacja EURion) - zabezpieczenie stosowane w banknotach od 1996 roku w postaci układu małych okręgów (w tym przypadku żółtych), których rozmieszczenie przypomina usytuowanie gwiazd w konstelacji Oriona, rozpoznawane przez nowsze urządzenia kopiujące, w wyniku czego następuje zablokowana możliwości skanowania i kopiowania, co ma utrudniać fałszowanie banknotów; ▸ oznaczenie dla niewidomych - na awersie w lewym dolnym rogu kropka wyczuwalna dotykiem; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle podczerwonym - na awersie widoczna dolna i górna seria z numeracją, portret Juraja Dobrili, herb Chorwacji z hymnem zapisanym mikrotekstem, słowne oznaczenie nominału oraz fragment napisu „HRVATSKA NARODNA BANKA” i liczby „10” z lewej strony portretu, na rewersie widoczne słowne oznaczenie nominału i napis „HRVATSKA NARODNA BANKA” oraz fragmenty amfiteatru i tła wraz z cyfrowymi oznaczeniami nominału; ▸ zabezpieczenia widoczne w świetle ultrafioletowym (długość fali 365 nm) - włókna zabezpieczające zatopione w masie papierowej w kolorze niebieskim, seledynowym i czerwonym, na awersie oznaczenia serii i numeracji w kolorze seledynowym, fragmenty zabezpieczenia recto-verso oraz szaty graficznej z lewej strony w kolorze pomarańczowym, fragmenty tła z lewej i prawej strony portretu w kolorze seledynowym, na rewersie fragmenty tła powyżej i poniżej amfiteatru w kolorze żółtym, fragmenty elementu recto-verso oraz fragmenty tła z lewej i prawe strony w kolorze seledynowym, napisy wzdłuż lewego marginesu i w lewej dolnej części pola znaku wodnego oraz napisy i podpisy w górnym prawym rogu w kolorze seledynowym.
Ciekawostki:	Słowo kuna w języku chorwackim i polskim ma takie samo znaczenie i oznacza niewielkie futerkowe leśne zwierzątko. Nazwa waluty swoimi korzeniami sięga średniowiecza, kiedy na terenie Chorwacji do zapłaty za towary wykorzystywano skóry kun, które z czasem stały się jednostką rozliczeniową. Po raz pierwszy kuna jako waluta pojawiła się w trakcie II wojny światowej po utworzeniu Niezależnego Państwa Chorwackiego i funkcjonowała do 1945 roku. Po raz kolejny kuna została wprowadzona do obiegu w czerwcu 1994 roku po wycofaniu z obiegu dinara chorwackiego.

‹ Wstecz

Do opisu banknotu wykorzystano informacje z strony internetowej www.hnb.hr, en.wikipedia.org (Juraj Dobrila), en.wikipedia.org, hr.wikipedia.org (herb Chorwacji), hr.wikipedia.org (Arena w Puli)